Gaviaal

De gaviaal verschilt hiermee sterk van alle andere krokodilachtigen en is direct te herkennen aan de zeer lange, smalle bek die vele kleine tanden bevat. Alleen de onechte gaviaal (Tomistoma schlegelii) heeft een enigszins vergelijkbare schedelbouw maar heeft een bredere snuit. De gaviaal is sterk op het water aangepast en heeft een zijdelings afgeplatte staart, een hoge staartkam, kleine poten en goed ontwikkelde vliezen tussen de tenen van de achterpoten.

De vorm van de snuit verandert gedurende het leven van de gaviaal. Zeer jonge dieren die net uit het ei zijn gekropen hebben een relatief dikke snuit die met de jaren smaller en langer wordt. Bij heel oude gavialen echter wordt de snuit wat breder. De snuit van de gaviaal is uitstekend geschikt om vis te eten, de smalle bek is licht en geeft weinig weerstand in het water als met een zijwaartse beweging een vis wordt gegrepen. De vele tanden zijn aangepast om glibberige prooien als vissen goed vast te houden.

Een gaviaal lijkt niet alleen meer tanden te hebben door de lange bek, maar heeft ook daadwerkelijk het grootste aantal tanden van alle krokodilachtigen. De meeste soorten hebben ongeveer 66 tot 82 tanden in de bek, de gaviaal heeft 106 tot 110 tanden; 5 rijen voortanden (premaxillair) en 23 of 24 rijen tanden (maxillair) in de bovenkaak en 25 of 26 rijen kiezen (mandibulair) in de onderkaak. De eerste en de vierde tand in de onderkaak zijn duidelijk groter dan alle andere tanden, hierdoor heeft de bovenkaak aan weerszijden twee inkepingen waarin de tanden worden geborgen bij een gesloten bek. Alle andere tanden haken precies tussen elkaar als de bek is gesloten.

Op de snuitpunt van een volwassen mannetje is een vergroeiing op de neus te zien, die behoorlijk opvalt en onregelmatig van vorm is. Lange tijd werd gedacht dat dit een onbedoelde vergroeiing of misschien een ziekte was maar na onderzoek blijkt dat het uitsteeksel meerdere doelen dient. Het wordt onder andere gebruikt als seksuele prikkel voor de vrouwtjes en om lage geluiden te produceren die ver dragen onder water, zie ook onder voortplanting.

Naast de lange snuit verschilt de schedel ook wat betreft de openingen; de temporale openingen bijvoorbeeld zijn even groot als de oogkas en zijn rond van vorm. Bij andere krokodillen zijn de openingen kleiner en langwerpig van vorm.

De gaviaal is een van de grootste moderne krokodilachtigen en bereikt een gemiddelde lichaamslengte van 6,4 meter. De grotere mannetjes kunnen echter meer dan zeven meter lang worden en de kleinere vrouwtjes bereiken een gemiddelde lichaamslengte van ruim vier meter. Mannetjes worden groter dan de wijfjes, en kunnen een lichaamsgewicht van meer dan een ton (1000 kilo) bereiken.

De lichaamskleur is groen of bruin, jongere exemplaren zijn lichtbruin tot olijfgroen van kleur en oudere dieren zijn donkerder tot bijna zwart, jongere exemplaren hebben daarnaast een patroon van zwarte vlekjes en een donkere bandering over het gehele lichaam maar vooral op de staart. Deze kleuren en patronen vervagen naarmate de dieren ouder worden maar ook bij oudere dieren zijn vaak nog dwarsbanden op de rug aanwezig.

Krokodilachtigen zijn vaak te onderscheiden aan de vorm, de positie en het aantal beenplaten in de nek en de platen direct achter de kop. De beenplaten in de nek worden de nuchale platen genoemd en de platen achter de kop de postoccipitale platen. Nuchaal betekent 'nek' en post-occipitaal betekent 'achter het achterhoofd'. De nuchale en postoccipitale platen hebben bij de gaviaal dezelfde vorm als de beenplaten op de rug, en lopen in elkaar over. In totaal heeft de gaviaal 20 of 21 rijen beenplaten aan de bovenzijde, dus inclusief de nuchale en postoccipitale platen. Een dergelijk patroon waarbij de rugplaten en de nekplaten niet op enige afstand liggen maar tegen elkaar aan vindt men verder alleen bij de onechte gaviaal.

De achterpoten zijn duidelijk groter dan de voorpoten, de achterpoten zijn daarnaast voorzien van zwemvliezen. Deze vergroten het pootoppervlak waardoor de gaviaal een betere grip heeft op de ondergrond. De poten worden niet direct gebruikt bij het zwemmen, want tijdens het zwemmen worden ze tegen het lichaam gehouden. Ze worden wel gebruikt als 'roer' om te sturen. De poten zijn vrij klein en ze zijn te zwak om het lichaamsgewicht van de gaviaal te dragen op het land. De gaviaal kan zich hierdoor niet ver over land bewegen als bijvoorbeeld een poel uitdroogt, in tegenstelling tot alle andere soorten krokodilachtigen. Het dier kan zich wel op het land hijsen om een zonnebad te nemen of in het geval van vrouwtjes om de eieren af te zetten.

De staart is sterk zijdelings afgeplat en wordt voornamelijk gebruikt bij het zwemmen. De staart wordt dan krachtig heen- en weer bewogen wat voor de voortstuwing zorgt. De basis van de staart is plat, naar achteren toe worden de beenplaten hoger en aan de staartpunt zijn ze sterk gekield. De beenplaten aan de bovenzijde van de staart dragen kleine puntjes, in tegenstelling tot de beenplaten aan de bovenzijde van de rug.