Morze Karskie
19 gatunek
Morze Karskie – część Oceanu Arktycznego, morze szelfowe u północnych wybrzeży Azji, między wyspami Nowej Ziemi i archipelagami Ziemi Franciszka Józefa i Ziemi Północnej.
Przez morze wiedzie „Północna Droga Morska”, która stanowi część Przejścia Północno-Wschodniego z Oceanu Atlantyckiego na Ocean Spokojny. Szlak zyskał na znaczeniu po odkryciu dużych złóż ropy naftowej i gazu ziemnego w rejonie rzek Ob i Jenisej.
Morze Karskie postaje skute lodem przez dziewięć miesięcy w roku, przez co przez wieki jawiło się Europejczykom jako nieżeglowne. Przebył je w 1878 roku Adolf Erik Nordenskiöld (1832–1901), który jako pierwszy pokonał Przejście Północno-Wschodnie w latach 1878–1879.
W okresie od lat 60. XX. do początku lat 90. XX w. najpierw Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, a po jego upadku Rosja regularnie deponowały w morzu odpady promieniotwórcze. Obecnie (2021) Rosja planuje wydobycie najbardziej radioaktywnych materiałów.
Geografia
Morze Karskie to część Oceanu Arktycznego u północnych wybrzeży zachodniej Syberii między wyspami Nowej Ziemi na zachodzie, Ziemią Franciszka Józefa na północnym zachodzie i Ziemią Północną na wschodzie. Powstało w wyniku deglacjacji pod koniec plejstocenu.
Od zachodu łączy się z Morzem Barentsa za pośrednictwem kilku cieśnin: Karskie Wrota, Jugorski Szar i Matoczkin Szar. Od wschodu z Morzem Łaptiewów głównie przez cieśniny: Wilkickiego, Szokalskiego i Armii Czerwonej. Od północy akwen otwiera się na pokryte lodem wody Oceanu Arktycznego.
Do morza uchodzą duże syberyjskie rzeki: Jenisej, Ob, Piasina, Pur i Taz. Jego największe zatoki to: Zatoka Obska, Zatoka Jenisejska i Zatoka Gydańska.
Na morzu znajduje się wiele wysp, przede wszystkim w części północnej, o zróżnicowanej genezie i krajobrazie, niektóre pozostają w całości pokryte lodem. Największym archipelagiem jest Archipelag Nordenskiölda, m.in. z Wyspą Wilkickiego. Ponadto na pełnym morzu znajdują się kolejne archipelagi – Wyspy Instytutu Arktycznego i Wyspy Izwiestii CIK – oraz wiele samotnych wysp (m.in. Wyspa Uszakowa, Wyspa Wize). U wybrzeży leżą duże, nizinne wyspy, oddzielone od lądu wąskimi cieśninami, m.in. Wyspa Biała, Olenij i Wyspa Sibiriakowa.
Morza Karskie zajmuje powierzchnię ok. 883 tys. km² – akwen rozciąga się na przestrzeni 1450 km o szerokości 700 km. Leży na Szelfie Syberyjskim, przez co jego 40% ma głębokość nie większą niż 50 m, a jedynie 2% osiąga 500 m głębię. Na północy szelf przecinają dwie głębokie rynny – Rynna Świętej Anny wzdłuż wschodniego wybrzeża Ziemi Franciszka Józefa, której głębokość sięga 620 m i Rynna Woronina wzdłuż Ziemi Północnej o głębokości do 450 m. Na wschód od Nowej Ziemi biegnie płytsza rynna o głębokości 200–400 m.
Średnia głębokość Morza Karskiego to 111 m, natomiast jego głębokość maksymalna sięga 620 m (Rynna Świętej Anny). Morze jest płytsze od akwenów z nim sąsiadujących.
Zasolenie waha się między 8,0 a 33,5‰ – 8–12‰ w pobliżu ujść rzek Ob i Jenisej; 33‰ przy Ziemi Franciszka Józefa.
Klimat
Morze Karskie pozostaje skute lodem przez 9 miesięcy w roku W północnych regionach lód powstaje we wrześniu, a na południu w październiku, utrzymując się do maja. W zimie pokryte jest lodem stałym, a latem lodem pływającym.
Średnia temperatura powietrza w styczniu wynosi od –28 °C do –20 °C, a minimalna to –46 °C. Temperatura wód powierzchniowych zimą dochodzi do –1,8 °C. W okresie tym występują częste wichury i burze śnieżne.
W lipcu średnia temperatury powietrza waha się od –1 °C do 6 °C, a maksymalna to 16 °C. Lato przynosi śnieg, nawałnice i mgły. W okresie tym temperatura wód powierzchniowych podnosi się do 2 °C na północy i 6 °C w południowo-zachodniej części.
Flora i fauna
Morze jest obfite w ryby, m.in. występują tu ogromne zasoby siejowatych (np. muksun i nelma). Akwen jest głównym siedliskiem foki – nerpy obrączkowanej. Ponadto żyje tu fokowąs brodaty (żywiący się skorupiakami), mors arktyczny (rzadki) i białucha arktyczna (przypływająca z Morza Barentsa w poszukiwaniu pokarmu – sajki). Spotykany jest niedźwiedź polarny.
Morze Karskie – część Oceanu Arktycznego, morze szelfowe u północnych wybrzeży Azji, między wyspami Nowej Ziemi i archipelagami Ziemi Franciszka Józefa i Ziemi Północnej.
Przez morze wiedzie „Północna Droga Morska”, która stanowi część Przejścia Północno-Wschodniego z Oceanu Atlantyckiego na Ocean Spokojny. Szlak zyskał na znaczeniu po odkryciu dużych złóż ropy naftowej i gazu ziemnego w rejonie rzek Ob i Jenisej.
Morze Karskie postaje skute lodem przez dziewięć miesięcy w roku, przez co przez wieki jawiło się Europejczykom jako nieżeglowne. Przebył je w 1878 roku Adolf Erik Nordenskiöld (1832–1901), który jako pierwszy pokonał Przejście Północno-Wschodnie w latach 1878–1879.
W okresie od lat 60. XX. do początku lat 90. XX w. najpierw Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, a po jego upadku Rosja regularnie deponowały w morzu odpady promieniotwórcze. Obecnie (2021) Rosja planuje wydobycie najbardziej radioaktywnych materiałów.
Geografia
Morze Karskie to część Oceanu Arktycznego u północnych wybrzeży zachodniej Syberii między wyspami Nowej Ziemi na zachodzie, Ziemią Franciszka Józefa na północnym zachodzie i Ziemią Północną na wschodzie. Powstało w wyniku deglacjacji pod koniec plejstocenu.
Od zachodu łączy się z Morzem Barentsa za pośrednictwem kilku cieśnin: Karskie Wrota, Jugorski Szar i Matoczkin Szar. Od wschodu z Morzem Łaptiewów głównie przez cieśniny: Wilkickiego, Szokalskiego i Armii Czerwonej. Od północy akwen otwiera się na pokryte lodem wody Oceanu Arktycznego.
Do morza uchodzą duże syberyjskie rzeki: Jenisej, Ob, Piasina, Pur i Taz. Jego największe zatoki to: Zatoka Obska, Zatoka Jenisejska i Zatoka Gydańska.
Na morzu znajduje się wiele wysp, przede wszystkim w części północnej, o zróżnicowanej genezie i krajobrazie, niektóre pozostają w całości pokryte lodem. Największym archipelagiem jest Archipelag Nordenskiölda, m.in. z Wyspą Wilkickiego. Ponadto na pełnym morzu znajdują się kolejne archipelagi – Wyspy Instytutu Arktycznego i Wyspy Izwiestii CIK – oraz wiele samotnych wysp (m.in. Wyspa Uszakowa, Wyspa Wize). U wybrzeży leżą duże, nizinne wyspy, oddzielone od lądu wąskimi cieśninami, m.in. Wyspa Biała, Olenij i Wyspa Sibiriakowa.
Morza Karskie zajmuje powierzchnię ok. 883 tys. km² – akwen rozciąga się na przestrzeni 1450 km o szerokości 700 km. Leży na Szelfie Syberyjskim, przez co jego 40% ma głębokość nie większą niż 50 m, a jedynie 2% osiąga 500 m głębię. Na północy szelf przecinają dwie głębokie rynny – Rynna Świętej Anny wzdłuż wschodniego wybrzeża Ziemi Franciszka Józefa, której głębokość sięga 620 m i Rynna Woronina wzdłuż Ziemi Północnej o głębokości do 450 m. Na wschód od Nowej Ziemi biegnie płytsza rynna o głębokości 200–400 m.
Średnia głębokość Morza Karskiego to 111 m, natomiast jego głębokość maksymalna sięga 620 m (Rynna Świętej Anny). Morze jest płytsze od akwenów z nim sąsiadujących.
Zasolenie waha się między 8,0 a 33,5‰ – 8–12‰ w pobliżu ujść rzek Ob i Jenisej; 33‰ przy Ziemi Franciszka Józefa.
Klimat
Morze Karskie pozostaje skute lodem przez 9 miesięcy w roku W północnych regionach lód powstaje we wrześniu, a na południu w październiku, utrzymując się do maja. W zimie pokryte jest lodem stałym, a latem lodem pływającym.
Średnia temperatura powietrza w styczniu wynosi od –28 °C do –20 °C, a minimalna to –46 °C. Temperatura wód powierzchniowych zimą dochodzi do –1,8 °C. W okresie tym występują częste wichury i burze śnieżne.
W lipcu średnia temperatury powietrza waha się od –1 °C do 6 °C, a maksymalna to 16 °C. Lato przynosi śnieg, nawałnice i mgły. W okresie tym temperatura wód powierzchniowych podnosi się do 2 °C na północy i 6 °C w południowo-zachodniej części.
Flora i fauna
Morze jest obfite w ryby, m.in. występują tu ogromne zasoby siejowatych (np. muksun i nelma). Akwen jest głównym siedliskiem foki – nerpy obrączkowanej. Ponadto żyje tu fokowąs brodaty (żywiący się skorupiakami), mors arktyczny (rzadki) i białucha arktyczna (przypływająca z Morza Barentsa w poszukiwaniu pokarmu – sajki). Spotykany jest niedźwiedź polarny.
