Żwirowiec skalny (Glareola nuchalis) – gatunek małego ptaka z rodziny żwirowcowatych (Glareolidae). W dwóch podgatunkach zasiedla Afrykę Subsaharyjską. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Lą
LądoweSt
StadneJajorodność – najbardziej rozpowszechniona forma rozrodu płciowego zwierząt, polegająca na rozwoju zarodkowym w jaju wydalonym z organizmu matk...
Terytorium – obszar zajmowany wyłącznie przez jedno zwierzę lub grupę zwierząt. Własne terytorium zwiększa szanse przeżycia osobnika, gdyż z...
Monogamia – najbardziej rozpowszechniony typ związku małżeńskiego, w którym jedna osoba związana jest trwale z jednym partnerem. Monogamicznos...
Sp
SpołeczneMi
MigrująceR
zacznij od...Długość ciała żwirowca skalnego wynosi 17,5–19,5 cm, masa ciała 43–52 g. Wymiary szczegółowe: długość skrzydła 143–160 mm, dzioba 10–12 mm, skoku 19–21 mm, ogona 55–60 mm. Wierzch ciała ciemny, szarobrązowy. Przez kark przebiega biała linia, która swoje końce ma przy oku ptaka. Kuper i nasada ogona białe. Spód ciała popielaty, na środku brzucha i pokrywach nadogonowych przechodzi w biały. Pokrywy podskrzydłowe ciemnoszare z białym paskiem po wewnętrznej części skrzydła. Dziób czarny z jaskrawoczerwoną nasadą, u osobników młodocianych bardziej matowy. Nogi koralowoczerwone. Tęczówka brązowa.
Podgatunek G. n. liberiae różni się od nominatywnego barwą półobroży – na karku jest kasztanowa (na odcinku kark–szyja biała); ponadto u liberiae plamkowanie u ptaków w szacie młodocianej jest bardziej brązowe niż u nuchalis; mają również krótsze i bardziej tępo zakończone skrzydła.
IOC wyróżnia następujące podgatunki:
Ptaki częściowo wędrowne. Możliwe, że ptaki są osiadłe w swoim zasięgu w Nigerii, Kamerunie, Demokratycznej Republice Konga i zachodniej Kenii, jednak większość po sezonie lęgowym rozprasza się po okolicznych rzekach. Na rzece Niger żwirowce skalne można obserwować od marca do sierpnia; na Zambezi przeważnie od lipca/sierpnia do stycznia/lutego (podczas sezonu lęgowego), potem ptaki migrują na północ. Ptaki podgatunku nuchalis były widziane w październiku w Togo, gdzie gniazduje G. n. liberiae.
Środowiskiem życia żwirowca skalnego są wyeksponowane skały wyłaniające się z większych rzek i strumieni, zwłaszcza w okresie lęgowym. Może wypoczywać na mieliznach. Widywano te ptaki na w połowie zanurzonych hipopotamach. Jeśli rzeka wylewa, żwirowce przemieszczają się w okolice innych wód śródlądowych lub na wybrzeża. Do tego odwiedzają wtedy podmokłe łąki, gdzie przesiadują na gałęziach drzew, wystających słupach czy ogrodzeniach. Przez większą część dnia żwirowce skalne wypoczywają, czasem w gęstych grupach. Mogą żerować i wypoczywać wraz ze żwirowcami popielatymi. Przedstawiciele G. nuchalis żerują o zmierzchu i o świcie. Żywią się między innymi muchami tse-tse (Glossina), mrówkami, chrząszczami. Żerują zarówno nad wodą, jak i z dala od niej, przeważnie 15–50 m nad ziemią. W niektórych miejscach występowania ptaki o zmierzchu opuszczają okolice rzek, by udać się na żer w okolice lamp ulicznych. Żwirowce skalne odzywają się słabym, gwiżdżącym kip lub killip.
Toki obejmują lot z wzniesionymi skrzydłami, zaś na ziemi ptak stroszy pióra szyi, by wizualnie uwydatnić swoją półobrożę. Okres lęgowy zależny od miejsca występowania: w Sierra Leone trwa od kwietnia do lutego, w Nigerii od kwietnia do czerwca (przy niskim stanie wód), w DRK od lipca do października, od września do października w Zambii, od września do listopada w Zimbabwe. Ptaki przyśpieszają początek gniazdowania, kiedy ryzyko podniesienia się poziomu wód jest zwiększone.
Ptak gniazduje w koloniach, zwykle małych – liczących do 26 par. Nie buduje gniazda – jaja składa wprost na skale, w zagłębieniu lub szczelinie, także na półce lub pod pochyłą skałą. W zniesieniu 1–3 jaja, przeważnie 2. Jedno jajo, znalezione w maju 1980 w Gabonie, mierzyło 28 na 21 mm; jego skorupka miała płowe tło pokryte ciemnobrązowymi (prawie czarnymi) plamkami, przetykanymi innymi, o barwie soczystobrązowej. Inkubacja trwa 20 dni, wysiadują oba ptaki z pary. Młode z wierzchu mają szarobrązowy i czarny puch. Potrafią pływać. Są karmione przez oboje rodziców zwróconymi owadami. Opierzają się w pełni po 20–30 dniach. W Gabonie średnio 14% piskląt nie przeżywa. Przeważnie jaja i młode giną w wyniku drapieżnictwa, zalania lub nadmiernej ekspozycji na słońce.
Przez IUCN gatunek klasyfikowany jest jako najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2021). Globalny trend liczebności uznawany jest za spadkowy ze względu na utratę i degradację siedlisk, a także polowania. BirdLife International wymienia 3 ostoje ptaków IBA, o których wyznaczeniu zadecydowało występowanie żwirowców skalnych; jest to m.in. Park Narodowy Wodospadu Murchisona. W Sudanie, gdzie pozyskano holotyp, gatunek obecnie nie występuje, jedynie zalatuje.
