Trznadel skalny (Emberiza buchanani) – gatunek małego ptaka z rodziny trznadli (Emberizidae). Wędrowny; zasięg gniazdowania rozciąga się od południowo-wschodniej Turcji na zachodzie do części Mongolii leżących na długości 102°E na wschodzie. Zimowiska zlokalizowane są w zachodnich Indiach. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Długość ciała wynosi 15–17 cm; masa ciała: 17,2–26 g. W upierzeniu występuje nieznaczny dymorfizm płciowy, lecz nierzadko nie da się określić płci obserwowanego osobnika.
U samca głowa ma barwę szarawą (brudnoszarą, niekiedy popielatą). Obecny długi brudnobiały wąs i niewielka plamka na gardle. Pierś rdzawobrązowa; inaczej niż u samców ortolana i trznadla modrogłowego, nie ma na niej ciemnej przepaski. W świeżym upierzeniu wygląda na łuskowaną dzięki wąskim białym krawędziom piór. Brzuch brązowobiały. Dolne barkówki rdzawobrązowe. Płaszcz płowoszary lub płowobrązowy, z drobnym kreskowaniem. Kuper brązowoszary; może występować drobne kreskowanie. Pokrywy podogonowe białawe. Ogon stosunkowo długi. Samice wyróżniają się bardziej stonowaną kolorystyką. Mają kreskowane ciemię i pierś. Dziób różowy, jedynie z jasnym grzbietem, stosunkowo długi i wąski. Obrączka oczna biaława.
Trznadle skalne są wędrowne. Zasięg gniazdowania rozciąga się od południowo-wschodniej Turcji na zachodzie do części Mongolii leżących na długości 102°E na wschodzie. W zależności od podgatunku jest to obszar:
Przedstawiciele wszystkich trzech podgatunków zimują w Indiach. Zimowiska rozmieszczone są w zachodniej części kraju, od północnego Gudźaratu na wschód po środkowy Uttar Pradesh oraz wschodnią Maharasztrę i dalej na południe do północnego stanu Andhra Pradesh i środkowej Karnataki. Nieliczne trznadle skalne zimują w prowincji Sindh w południowym Pakistanie (obecność odpowiednich zimowisk zależy tu od przebiegu monsunów w danym roku).
Trznadle skalne gniazdują na suchych skalistych zboczach, w wąwozach i na płaskowyżach porośniętych kępami traw i niską roślinnością. Występują na terenach pokrytych nieregularnie krzewami, lecz przeważnie unikają zadrzewień. Zamieszkują zarówno otwarte przestrzenie, na przykład z połaciami trawy porastającymi kamieniste podłoże, jak te z bardziej zróżnicowaną rzeźbą terenu – wąwozami, piargami czy wychodniami skalnymi. Na zimowiskach przebywają na suchych zboczach porośniętych wilczomleczami (Euphorbia), suchych kamienistych półpustyniach oraz na terenach upraw.
Trznadle skalne gniazdują przeważnie między 900 a 1400 m n.p.m., w niektórych regionach do 2400 m n.p.m.; w Kazachstanie między 2000 a 2700 m n.p.m.; a w Afganistanie do 3200 m n.p.m. W Turcji rzadko gniazduje poniżej 1000 m n.p.m.; najczęściej jest to od 1800 do 3000 m n.p.m.
Pożywienia szukają na ziemi, w parach i niewielkich grupach. Żerują od wczesnych godzin porannych do 10–11 oraz ponownie od wczesnego wieczora. Są spokojne i niepłochliwe. Przed jesienną wędrówką zbierają się w małe stada, których liczebność rzadko jednak przekracza 20 osobników. Obserwowano trznadle skalne w mieszanych stadach: z ortolanami (w Kazachstanie) oraz z głuszkami (E. cia) i trznadlami srebrnogłowymi. Trznadle skalne opuszczają tereny lęgowe od końca sierpnia do września; nieco wcześniej odlatują w Kazachstanie – już w pierwszej połowie sierpnia. W okręgu Kaććh (Gudźarat) graniczącym z Pakistanem osobniki na wiosennych przelotach obserwowane są w marcu.
Pożywienie trznadli skalnych stanowią różnorodne nasiona, również kiełkujące; między innymi rdestu (Polygonum), wilczomleczy (Euphorbia), rokitników (Hippophae) i słonisza srebrzystego (Halimodendron halodendron). Młode są karmione niemal wyłącznie bezkręgowcami, szczególnie ryjkowcowatymi (Curculionidae) i innymi chrząszczami (Coleoptera) w różnych stadiach rozwoju, do tego prostoskrzydłymi (Orthoptera), pluskwiakami (Hemiptera), mrówkowatymi (Formicidae) i ślimakami z podgromady płucodysznych (Pulmonata).
Samce trznadli skalnych przybywają na tereny lęgowe kilka dni przed samicami. Zniesienia stwierdzano: w maju i czerwcu w Turcji; od kwietnia do lipca w Iranie; na początku maja w południowym Turkmenistanie; od końca maja do początku lipca w Kazachstanie; pod koniec maja w Afganistanie.
Trznadle skalne wyprowadzają jeden lęg w roku, być może czasami dwa. Prawdopodobnie są monogamiczne; potrzeba więcej badań. Samica sama buduje gniazdo. Umieszczone jest na ziemi pod osłoną kamienia, kępy trawy lub niskiego krzewu, czasami do 30 cm nad ziemią w krzewie. Wyściółkę stanowią łodygi traw i sierść, w tym wełna. W zniesieniu od 3 do 6 jaj. Skorupka ma zmienną barwę, od niebieskawej po różowawą, pokryta jest brązowymi plamami i paskami (skupionymi przy szerszym końcu). Wysiaduje jedynie samica, choć może pomagać w tym samiec – stwierdzano bowiem osobniki z plamą lęgową. Okres inkubacji jest nieznany. Młode są karmione przez obydwa ptaki z pary. Brak informacji o czasie przebywania w gnieździe.
IUCN uznaje trznadla skalnego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2020). BirdLife International uznaje trend liczebności populacji za stabilny. Jest to gatunek szeroko rozprzestrzeniony, lecz o raczej zlokalizowanym występowaniu.
Na przełęczy Szokpak (Kazachstan) zaobserwowano spadek liczebności trznadli skalnych na przelotach. Przyczyna jest niejasna, być może odpowiada za niego nadmierny wypas na półpustynnych terenach porośniętych rzadką roślinnością.
