Halfvingergekko's (Hemidactylus) zijn een geslacht van hagedissen die behoren tot de gekko's (Gekkota) en de familie Gekkonidae.
Veel soorten worden wel huisgekko genoemd omdat ze menselijke bebouwing niet uit de weg gaan en veel voorkomen in stedelijke gebieden. Sommige soorten behoren hierdoor tot de wat bekendere hagedissen, zoals de Europese tjitjak en de huisgekko.
De wetenschappelijke naam van de groep werd voor het eerst voorgesteld door John Edward Gray in 1825. Het geslacht Hemidactylus is steeds aan verandering onderhevig geweest zodat er verwarring kan ontstaan over een aantal soorten. De soort Hemidactylus albofasciatus bijvoorbeeld behoorde lange tijd tot het geslacht Teratolepis, dat tegenwoordig net meer wordt erkend. De vroegere soort Teratolepis fasciata werd ook tot het geslacht Hermidactylus toegewezen maar dit geslacht had al een soort met de naam fasciatus. Daarom is de vroegere soort Teratolepis fasciata hernoemd naar Hemidactylus imbricatus.
Er zijn in totaal 180 soorten, waarvan een aantal pas recentelijk wetenschappelijk zijn beschreven. Elf soorten zijn pas sinds 2020 bekend, en zeven soorten zijn pas in 2021 voor het eerst wetenschappelijk beschreven. Hierdoor wordt in de literatuur vaak een lager soortenaantal opgegeven. De geslachtsnaam Hemidactylus betekent vrij vertaald 'halve vinger'.
Een insectivoor is een insectenetend dier of plant. Insectivoor is een term uit de ecologie. Insectivora is een verouderde term uit de systematiek ...
Te
TerrestrischeOviparie is het verschijnsel dat dieren zich voortplanten door middel van het leggen van eieren. Anders dan bij vivipare (levendbarende) dieren ont...
A
begint metHalfvingergekko's zijn kleine tot middelgrote hagedissen die door het enorme soortenaantal een grote variatie kennen in kleuren, patronen en schubbenstructuren. De lichaamslengte bedraagt ongeveer 10 tot 20 centimeter inclusief de staart. De meeste soorten zijn bruin tot grijs van kleur en hebben geen opvallende lichaamskenmerken zoals van andere gekko's bekend is. Alle soorten hebben hechtlamellen onder de tenen en vingers zodat ze zich gemakkelijk verticaal over gladde oppervlakken kunnen bewegen. De ogen zijn relatief groot en hebben een verticale pupil.
De wetenschappelijke geslachtsnaam Hemidactylus is te danken aan de relatief smalle tenen (ἡμι-, hēmi- = half-, δάκτυλος, daktulos = teen), die zeer kleine hechtgleufjes hebben.
De meeste halfvingergekko's hebben een vrij afgebakend verspreidingsgebied, zo komen 34 soorten endemisch voor in India. Veel soorten komen echter voor in grotere gebieden in Azië, Afrika en het Midden-Oosten. Enkekel soorten komen zelfs voor tot in Europa, waar maar weinig gekko's bekend zijn. Enkele soorten, met name de tjitjak (Hemidactylus frenatus), komen wereldwijd voor; Europa, Azië, Noord- en Zuid-Amerika, Australië en Afrika. Dergelijke soorten zijn vaak door de mens geïntroduceerd, bijvoorbeeld door de wereldwijde scheepvaart of de handel in gewassen waar de dieren vervolgens in zijn meegelift en zich zo hebben verspreid. Zoals alle gekko's kunnen halfvingergekko's niet tegen lagere temperaturen en daarom komen zij binnen Europa alleen voor rond de Middellandse Zee. Omdat de hagedissen vrij eenvoudig in leven te houden zijn, is een aantal soorten populair als huisdier in een terrarium.
De habitat bestaat uit droge tropische en subtropische scrublands, rotsige omgevingen, droge savannen, droge tropische en subtropische bossen en vochtige tropische en subtropische bossen, zowel in laaglanden als in bergstreken. Ook in door de mens aangepaste streken zoals plantages, landelijke tuinen en stedelijke gebieden kan de hagedis worden gevonden.
Alle soorten zijn nachtactief en schuilen overdag in boomspleten of tegen de schors, waar de camouflage vaak zeer geschikt voor is. Omdat een aantal soorten nog algemeen voorkomt, de mens niet wordt geschuwd en de gekko's in de kleinste spleet kunnen kruipen, duiken ze op de vreemdste plaatsen op. Het licht dat 's nachts door lampen en huizen wordt verspreid lokt insecten, en trekt dus indirect gekko's aan. De gekko plakt liefst verticaal tegen de muur met de kop naar beneden; geliefde plekken zijn bijvoorbeeld achter een kast of spiegel. Huisgekko's werken enorme hoeveelheden insecten weg, zoals kakkerlakken, huiskrekels en vliegen.
Door de internationale natuurbeschermingsorganisatie IUCN is aan 103 soorten een beschermingsstatus toegewezen. Hiervan worden 62 soorten beschouwd als 'veilig' (Least Concern of LC), 29 als 'onzeker' (Data Deficient of DD), vijf soorten als 'gevoelig' (Near Threatened of NT) en twee soorten als 'kwetsbaar' (Vulnerable of VU). Een soort wordt gezien als 'bedreigd' (Endangered of EN) en vier soorten staan ten slotte te boek als 'ernstig bedreigd' (Critically Endangered of CR).
