De waterrietzanger (Acrocephalus paludicola) is een kwetsbare zangvogel uit de familie Acrocephalidae. Het is een lange-afstandstrekker die broedt in Centraal- en Oost-Europa en overwintert in West-Afrika. De waterrietzanger is de enige zangvogel uit Europa die op wereldschaal bedreigd wordt. De soort is hard achteruit gegaan in de 20e eeuw en is toen in de laatst overgebleven broedgebieden van West-Europa verdwenen. Sinds het begin van de 21e eeuw is de soort ook verdwenen uit Hongarije en de geïsoleerde populaties in West-Siberië en West-Pommeren zijn in kritiek gevaar. Daarnaast is het in Nederland ook een voormalige broedvogel en is momenteel alleen nog enkele keren als doortrekker te zien.
Deze kleine zangvogel heeft een lengte tussen de 11,5 en 13 centimeter. De waterrietzanger gelijkt sterk op de rietzanger (Acrocephalus schoenobaenus), maar heeft een contrastrijker verenkleed, met duidelijke, zwarte en lichtgele strepen op het bovenlijf. De rietzanger is van bovenaf egaler. Onderscheidt zich misschien nog wel het beste van de rietzanger door zijn prominente lichtgele kruinstreep. Daarnaast hebben beide soorten een brede wenkbrauwstreep. Het gedeelte tussen de wenkbrauwstrepen en de kroonstreep is zwart. De mannetjes en vrouwtjes hebben hetzelfde verenkleed.
De waterrietzanger broedt in zeggemoerasvegetaties met een waterdiepte tussen de 1 en 10 cm en natte mostapijten. In Polen en Wit-Rusland zijn gebieden met o.a. stijve zegge (Carex elata), ronde zegge (Carex diandra), snavelzegge (Carex rostrata), paardenhaarzegge (Carex appropinquata), draadzegge (Carex lasiocarpa), veenpluis (Eriophorum angustifolium), slank wollegras (Eriophorum gracile) en verschillende soorten mossen zeer belangrijk als broedbiotoop. In de Oderdelta worden percelen met rietgras (Phalaris arundinacea) en grote vossenstaart (Alopecurus pratensis) gebruikt die eens of tweemaal per jaar gemaaid worden en waartussen vooral zwarte zegge (Carex nigra), scherpe zegge (Carex acuta) en tweerijige zegge (Carex disticha) groeien.
In Nationaal Park Djoudj is de waterrietzanger waargenomen in moerassen die gedomineerd worden door Sporobolus robustus en soorten uit het geslacht Scirpus. Ze hebben een voorkeur voor ondiepe gedeelten in het moeras. Ze vermijden echter wel dichte opslag met heen (Scirpus maritimus). In geschikte gebieden varieert de dichtheid aan waterrietzangers tussen de 0.5 en 1.6 individuen per hectare.
In het broedgebied bestaat zijn voedsel voornamelijk uit geleedpotigen. Spinachtigen, tweevleugeligen, vlinders (vaak rupsen) en schietmotten beslaan ca. 70% van het totale dieet. Een verscheidenheid aan prooien is essentieel omdat het vrouwtje de jongen zelfstandig voedt.
De leg begint kort na de aankomst en is op zijn vroegst in midden mei. Veel vrouwtjes broeden twee keer per broedseizoen en het tweede broedsel wordt gewoonlijk in midden juni of eind juni gelegd. De jongen vliegen na 15 à 16 dagen uit. Het nest wordt op de grond gebouwd onder zeggen, in holen gemaakt tussen pollen, onder een afdak van groene vegetatie of vlak boven het water tegen een afgebroken stobbe aan. Clusters met meerdere broedparen worden gevonden op plekken waar veel voedsel aanwezig is.
De totale populatie wordt in 2015 geschat op slechts 9.000-13.800 paren (gebaseerd op getelde zingende mannetjes). De waterrietzangers broeden verspreid over minder dan 40 gebieden in slechts zes landen. Gedurende de 20e eeuw is de soort met meer dan 90% in aantal achteruit gegaan. Dankzij een intensief beschermingsprogramma is in delen van Centraal- en Oost-Europa de achteruitgang gestopt. De kans op uitsterven is daardoor kleiner omdat zij de kern van het verspreidingsgebied vormen, maar de kwetsbare populaties in de Odervallei en West-Siberië lopen nog wel een groot risico om te verdwijnen. Om deze redenen staat de waterrietzanger als kwetsbaar op de Rode Lijst van de IUCN.
Op Europees niveau is de waterrietzanger ingeschaald als bedreigd. De soort is beschermd onder Annex I van de Vogelrichtlijn in de Europese Unie, onder Appendix II van de Conventie van Bern en Appendix I van de Conventie van Bonn.
Sinds 30 april 2003 is het Aquatic Warbler Memorandum of Understanding opgezet, onder de vleugels van de Conventie van Bonn. Het doel is om de waterrietzanger gerichter te beschermen. Zestien landen die binnen het verspreidingsgebied vallen hebben het memorandum ondertekend en ook Birdlife International ondersteunt dit. Daaruit is een actieplan voor de soort gekomen. De landen die het memorandum hebben getekend moeten wettelijke maatregelen nemen om de soort te beschermen, ze moeten de biotoop en de soort zelf beschermen, alsook inventarisaties en onderzoek doen naar de soort en lokale gemeenschappen bij de bescherming van de waterrietzanger betrekken.
