Kroeskarper (Carassius carassius) is een vis die van oorsprong voorkomt in de wateren van de Benelux.
De kroeskarper wordt maximaal 64 cm lang en weegt dan 3 kg, maar in kleine wateren blijven kroeskarpers meestal onder de 20 cm (gemiddeld 9 cm bij een gewicht van 20 gram).De kroeskarper is een hoogruggige zijdelings afgeplatte vis met afgeronde vinnen. De kroeskarper lijkt op de giebel. Hij heeft echter een bolle rugvin en 33 tot 36 schubben langs de zijlijn en een goudbronzen kleur. De lichaamsvorm van een kroeskarper is schijfvormig, die van de giebel meer spoelvormig. De kop met bovenstandige bek is opvallend afgerond in vergelijking die van de giebel.
Kruisingen van karper en kroeskarper komen voor en kunnen voor verwarring zorgen. Deze hybriden hebben echter baarddraden. Jonge kroeskarpertjes zijn met zekerheid van karper en giebel te onderscheiden aan de zwarte vlek bij de basis van de staartvin (oogvlek).
Een andere bijzonder eigenschap van de kroeskarper is dat ze hun lichaamsvorm aanpassen aan de aanwezigheid van predatoren. Op plekken waar geen predatoren als snoek voorkomen blijft het lichaam laag zoals bij een goudvis. Als er ook snoeken aanwezig zijn dan krijgt het lichaam een schijfvorm, die door de ronde kop en de afgeronde vinnen nog versterkt wordt.
Oorspronkelijk hoort de kroeskarper thuis in poelen in overstromingsvlakten bij rivieren.Tijdens de hoogwaterperiode kan een poel worden gekoloniseerd. Deze poelen hebben een rijke onderwatervegetatie, waardoor vaak zuurstofloze omstandigheden optreden, omdat de uitbundige vegetatie de zuurstof 's nachts verbruikt. De kroeskarper heeft een heel hoge tolerantie voor zuurstofloze omstandigheden. Ook de grote modderkruiper overleeft in dergelijke poelen door het gebruik van darmademhaling. Vissen als de brasem kunnen deze omstandigheden niet overleven, zodat na verloop van tijd alleen kroeskarper, grote modderkruiper en zeelt overblijven.
In het begin van de twintigste eeuw was de kroeskarper talrijk in stilstaande wateren overal in Nederland. Er zijn geen aanwijzingen dat de kroeskarper in de jaren zestig snel achteruit ging. Uit berekeningen op de gegevens voor de verspreidingsatlas blijkt echter een geleidelijke afname van de vangfrequentie tussen 1971 en 1989. Monitoring van de visstand in de grote rivieren tussen 1987 en 1996 gaf geen duidelijke trend weer, mogelijk daalt het aantal.
In Nederland is de kroeskarper ook nog betrekkelijk algemeen in het Utrechtse, Noord- en Zuid-Hollandse veenweidegebied. Het grootschalig opruimen van waterplanten is funest voor een kroeskarperpopulatie. Het ligt voor de hand dat het gemechaniseerde schonen van de sloten de hoofdoorzaak is van de achteruitgang van de kroeskarper in sommige poldergebieden.
De kroeskarper eet voornamelijk kleine waterdiertjes, zoals insectenlarven, kreeftachtigen, slakken en erwtenmossels, aangevuld met plantendelen.
De paaitijd is van mei tot juni. De kroeskarper is na 2 jaar geslachtsrijp en kan rond de 10 jaar oud worden.
