Łabędź czarny (Cygnus atratus) – gatunek dużego ptaka z podrodziny gęsi (Anserinae) w rodzinie kaczkowatych (Anatidae). Zamieszkuje Australię wraz z Tasmanią; introdukowany na Nowej Zelandii, w Europie i Japonii. Nie wyróżnia się podgatunków. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Szeroko rozpowszechniony na każdego rodzaju stojących i wolno płynących wodach śródlądowych, a także w chronionych zatokach morskich i lagunach; często jest również półoswojonym ptakiem parków. Unika wód szybko płynących i na których powstają wysokie fale.
Endemiczny ptak lęgowy Australii i Tasmanii; introdukowany w 1864 roku w Nowej Zelandii na bazie populacji australijskiej. Na początku XXI w. populację na tych trzech obszarach szacowano na 500 000 osobników, z tego 60 000 w Nowej Zelandii. Wymarły łabędź z Nowej Zelandii, wytępiony całkowicie przez Maorysów, uznawany w przeszłości za podgatunek łabędzia czarnego, został uznany przez Rawlence’a i współpracowników (2017) za odrębny gatunek Cygnus sumnerensis.
Od przełomu XVIII/XIX w. łabędzie czarne są hodowane jako ptaki ozdobne w Europie Zachodniej, zwłaszcza w Wielkiej Brytanii. Często zdarzają się ucieczki z niewoli i obserwowano nawet lęgi na wolności, jednak jak na razie populacji nie uważa się za samoutrzymującą się i gatunek nie został wpisany na listę brytyjskiej awifauny.
Samodzielnie utrzymująca się populacja istnieje w Holandii. W połowie 1. dekady XXI w. w Wielkiej Brytanii i Niemczech gniazdowało po kilkanaście par, we Francji 25 par, w Holandii kilkadziesiąt par, we Włoszech około 20 par. Dość duża populacja austriacka została zlikwidowana przez ludzi pod koniec XX w.
W Polsce łabędzie czarne obserwuje się od 1990 roku, nielicznie były spotykane w Polsce zachodniej i środkowej do Wisły i w woj. warmińsko-mazurskim, ale tylko raz obserwowano gniazdującą parę – koło Raciborza (w rezerwacie „Łężczok”). Nie zaliczany do awifauny krajowej (kategoria E w klasyfikacji AERC – pojaw nienaturalny).
Pomiędzy 1950 a 1960 rokiem łabędzie czarne introdukowano też w Japonii.
Łabędzie czarne żywią się przede wszystkim pędami i liśćmi roślin wodnych, na lądzie jedzą również trawę i zioła. Dzięki długiej szyi mogą przy przeszukiwaniu dna osiągnąć głębokość do 1 m.
Lęgi łabędzi czarnych mogą odbywać się prawie we wszystkich porach roku. Przez długi czas przypuszczano, że są one monogamiczne. Okazało się jednak, że dookoła pojedynczego gniazda występują różne zgrupowania. Znajdywano nie tylko pary, lecz także pojedyncze samce i samice z jajami, a nawet wyjątkowo dwa samce ze sobą.
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje łabędzia czarnego za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International z 2006 roku, mieści się w przedziale 100 000 – 1 000 000 osobników. Ze względu na brak dowodów na spadki liczebności bądź istotne zagrożenia dla gatunku BirdLife International ocenia trend liczebności populacji jako prawdopodobnie stabilny.
