De zwartbekgrondel (Neogobius melanostomus) is een straalvinnige vissensoort uit de familie van grondels (Gobiidae). De wetenschappelijke naam van de soort is voor het eerst geldig gepubliceerd in 1814 door Pallas. Er zijn twee ondersoorten beschreven: Neogobius melanostomus melanostomus en Neogobius melanostomus affinis. In 2006 werd voorgesteld om het geslacht voor deze soort te herbenoemen als Apollonia, vandaar dat de zwartbekgrondel soms nog met Apollonia melanostomus wordt aangeduid. Doch in 2009 werd de oorspronkelijke geslachtsnaam herbevestigd.
Da
DagdierenWe
WeekdiereterIn
InsectenetersEen insectivoor is een insectenetend dier of plant. Insectivoor is een term uit de ecologie. Insectivora is een verouderde term uit de systematiek ...
Vl
Vleesetende dierenEen carnivoor of vleeseter is in de ecologie een willekeurig organisme dat uitsluitend dierlijk weefsel als voedsel gebruikt. Dit weefsel kan zowel...
Ei
EierleggendOviparie is het verschijnsel dat dieren zich voortplanten door middel van het leggen van eieren. Anders dan bij vivipare (levendbarende) dieren ont...
Po
PolygynieSo
Solitaire dierenGe
Geen migrantR
begint metDe zwartbekgrondel is een bodemvis en heeft de ogen bovenaan de kop staan. De kop is breder dan de rest van het eerder gedrongen lichaam, waardoor de vis sterk gelijkt op de rivierdonderpad. De basiskleur is geelgrijs tot olijfgroen, met bruine vlekken. In de paaitijd kunnen de mannetjes zwart worden; de rand van de achterste rugvin en van de staart wordt dan wit. Zwartbekgrondels kunnen tot 25 cm lang worden. De mannetjes zijn groter dan de vrouwtjes. Een belangrijk kenmerk waarmee de zwartbekgrondel zich onderscheidt van andere soorten, is dat de buikvinnen vergroeid zijn tot een zuignap. In tegenstelling tot wat zijn naam doet vermoeden, heeft de zwartbekgrondel geen zwarte bek. Er is wel een kenmerkende zwarte vlek op het achterste deel van de eerste rugvin. De zwartbekgrondel heeft twee rugvinnen: de voorste rugvin heeft 5 tot 7 harde vinstralen, de achterste rugvin heeft 13 tot 16 zachte vinstralen.
Zwartbekgrondels leven in kustwateren en rivieren met zandbodems of stenen. Een omgeving met veel schuilmogelijkheden geniet de voorkeur. De watertemperatuur mag schommelen tussen 0 en 30 °C. Ook het zoutgehalte is geen belemmering: de vis leeft in zoet water, evenals in brak tot zout water. In zout water worden zwartbekgrondels groter dan in zoet water en groeien ze ook sneller. Hij kan een laag zuurstofgehalte verdragen en leven in dieptes van 10 cm tot 70 m.
De eerste waarnemingen van zwartbekgrondels in Nederland dateren van 2004. In december 2004 werden de eerste exemplaren gevangen in de Lek nabij Schoonhoven. Sindsdien is de verdere verspreiding snel gegaan. Onderzoek in 2009 toonde aan dat er toen reeds 103 exemplaren gevonden werden per 100 meter oeverlengte in het Hollandsch Diep. De soort leek zich te verspreiden vanuit het gebied van de Benedenrivieren naar de bovenstroomse rivieren. Op dat moment bestond de populatie bodemvissen in het Hollandsch Diep, Nieuwe Merwede en Oude Maas voor 86% uit exotische grondels, met de zwartbekgrondel als belangrijkste. Ook in het Markermeer en het IJsselmeer is de zwartbekgrondel doorgedrongen. Er is vastgesteld dat de rivierdonderpad en het bermpje sterk in aantal teruglopen door de opkomst van de zwartbekgrondel. Een Nederlands experiment toonde aan dat zwartbekgrondels de inheemse riviergrondels opjagen en verdrijven.
De zwartbekgrondel leeft vooral van kleine diertjes die op de bodem van de rivieren leven: slakken, kreeftjes, mossels, maar ook visjes en andere eetbare zaken. De grondels hebben zowel aan de boven- als onderzijde van het faryngeaal kaakapparaat tanden waarmee ze het voedsel vermalen.
De paaitijd valt tussen eind april en eind augustus. Twee- tot zesmaal per jaar worden 300 tot 5000 eitjes gelegd op een harde ondergrond (stenen, schelpen). De mannetjes bewaken de eitjes. Vrouwtjes zijn geslachtsrijp rond 2-3 jaar, mannetjes rond 3-4 jaar. In Noord-Amerika bleken de vissen tot een jaar sneller geslachtrijp te zijn. Zwartbekgrondels leven maximaal vier jaar, doch in de Baltische Zee werd vastgesteld dat ze daar tot zes jaar oud kunnen worden. Jonge zwartbekgrondels doen soms aan kannibalisme en eten de eitjes van soortgenoten op. Ze blijken het verschil tussen eitjes van de eigen soort en die van andere soorten te kunnen ruiken.
De belangrijkste predatoren van zwartbekgrondels zijn aalscholvers. Onderzoek in de Bocht van Gdansk toonde aan dat de vis steeds meer voorkomt in de maaginhoud van aalscholvers. In Noord-Amerika zijn ook steuren, meervallen, waterslangen, kwabalen en verschillende soorten baars natuurlijke vijanden. In Europa komen daar bij de blauwe reiger en kabeljauw.
Binnen Europa werd eerst een verdere verspreiding van de soort in Oost-Europa vastgesteld. Later volgden Centraal-Europa en West-Europa.
De zwartbekgrondel staat op de Rode Lijst van de IUCN als niet bedreigd, beoordelingsjaar 2008. De vis wordt niet vermeld in de Belgische of Nederlandse wetgeving en is niet beschermd. Als exoot is hij ongewenst en wordt onderzocht hoe de toename kan ingedamd worden.
