Gepard grzywiasty, gepard (Acinonyx jubatus) – gatunek drapieżnego ssaka z podrodziny kotów (Felinae) w obrębie rodziny kotowatych (Felidae). Jest jedynym żyjącym przedstawicielem rodzaju Acinonyx Brookes, 1828.
Polska nazwa „gepard” pochodzi ze średniowiecznej łaciny: gattus pardus, co znaczyło „kot-leopard”.
Dz
DzienneMi
MięsożerneLą
LądoweKu
KursoryczneZw
Zwierzęta oswojoneTe
TerytorialneŻy
ŻyworodneDr
Drapieżniki pogończeZw
Zwierzęta drapieżne przez zasadzckeNo
NomadycznePo
PoligamiaSp
SpołeczneSa
SamotneNi
Nie migrująceC
zacznij od...Cę
Cętkowane zwierzętaSz
Szybkie zwierzętaDługość ciała (bez ogona) 121–145 cm, długość ogona 63–76 cm, wysokość w kłębie 79–94 cm; masa ciała samic 36–48 kg (średnio 43 kg), samców 39–89 kg (średnio 54 kg) (dotyczy gatunku występującego współcześnie). Ciało geparda jest smukłe i muskularne z długimi łapami, mimo iż wygląda na wątłego i delikatnego. Klatka piersiowa jest obszerna, a talia wąska. Ma małą głowę i krótki pysk, wysoko umieszczone oczy, duże nozdrza i małe okrągłe uszy. Jest jednym z nielicznych kotowatych, który nie potrafi chować pazurów (obok kota kusego, kotka wyspowego i kotka cętkowanego). Futro geparda jest płowe z okrągłymi czarnymi plamkami i czarnymi liniami po bokach pyska. Samce są przeważnie większe niż samice, mają także nieco większą głowę i bardziej muskularne ciało.
Gepard jest nietypowym członkiem rodziny kotowatych (Felidae), który poluje, polegając raczej na swoim wzroku i szybkości, niż z ukrycia. Jest najszybszym zwierzęciem lądowym i na krótkich dystansach może osiągnąć prędkość blisko 100 km/h; uzyskuje ją w ciągu 3 sekund. Zarejestrowany rekordowy czas biegu na 100 m wynosi niecałe 6 s.
Gepardy na wolności można spotkać przede wszystkim w Afryce, ale w przeszłości zamieszkiwały powszechnie także północne Indie i płaskowyż irański, gdzie zostały udomowione przez arystokratów i były używane podczas polowań na antylopy, w ten sam sposób jak obecnie charty w Europie.
Obecnie prócz południowej Afryki, gdzie występują jeszcze stosunkowo licznie, ale tylko na obszarach parków narodowych i rezerwatów, można je spotkać w niewielkich populacjach na południowych obrzeżach Sahary oraz w Kenii, a także w izolowanej lokalizacji w Iranie. Duży stopień wsobności tej ostatniej populacji stwarza poważne ryzyko dla szans jej przetrwania. Główne ryzyko stanowią choroby genetyczne i presja środowiska, a także zagrożenie ze strony innych drapieżników (np. lwów, hien). Obecnie 95% gepardów ginie nie osiągnąwszy samodzielności. Dla porównania: na obszarze Serengeti żyje około 300 gepardów, około 3 tysięcy lwów i 9 tysięcy hien cętkowanych. Obecną liczebność gatunku (na swobodzie) szacuje się na około 7100 osobników.
Gepard preferuje biotopy typu otwartego, takie jak półpustynie i sawanny.
Zasięg występowania w zależności od podgatunku:Wyróżniono cztery podgatunków A. jubatus:
Gepardy są drapieżnikami, jedzą głównie małe (do 40 kg) ssaki, takie jak gazele, impale, młode gnu i zające. Po podejściu do ofiary na dystans około 10 m rozpoczyna się pościg. Polowanie zazwyczaj kończy się w ciągu minuty. Jeśli gepardowi nie uda się szybko złapać zdobyczy, woli poczekać na inną okazję niż marnować energię. W przeciwieństwie od innych wielkich kotów, polujących głównie nocą, gepard jest drapieżnikiem prowadzącym dzienny tryb życia. Poluje zazwyczaj z samego rana albo późnym wieczorem, gdy nie jest za ciepło, ale wciąż jest dość światła.
Impulsem do ataku dla gepardów jest często rzucenie się potencjalnej ofiary do ucieczki. Znane są przypadki polujących gepardów ignorujących gazele, które nie rzuciły się do ucieczki na widok gepardów. W ocenie Kingdona (1977) z punktu widzenia przyjętego przez gepardy sposobu polowania istotne jest, żeby ofiara pozostawała w ruchu; w wypadku uciekającego zwierzęcia gepardowi jest łatwiej niż w wypadku zwierzęcia pozostającego w miejscu pozbawić ofiarę równowagi uderzeniem łapy i przewrócić ją, aby następnie – w ciągu kilku sekund, w czasie których ofiara leży na grzbiecie lub boku – zacisnąć szczęki na jej gardle.
Z obserwacji wynika, że gepardy żywią się głównie zwierzętami, które same upolowały; odnotowano jednak również przypadki gepardów jedzących padlinę. Nie jest pewne, czy rzadkość obserwacji gepardów jedzących padlinę wynika z niechęci tych kotów do padliny, czy też z tego, że gepardom – które same tracą ok. 10% upolowanych ofiar na rzecz innych mięsożerców – trudno jest znaleźć padlinę, do której przed nimi nie dotarli inni mięsożercy. W Parku Narodowym Krugera odnotowano przypadki kanibalizmu gepardów, będącego skutkiem walk (głównie między samcami) o upolowaną zdobycz.
Samice rodzą od 3 do 5 młodych po ciąży trwającej od 90 do 95 dni. Młode ważą po urodzeniu od 150 do 300 g. Od matki odłączają się między 13. a 20. miesiącem życia. Gepard może żyć ponad 20 lat. W przeciwieństwie do innych kotów dorosłe samice nie mają swoich terytoriów i raczej unikają się wzajemnie. Samce czasami tworzą małe grupy, zwłaszcza jeśli pochodzą z tego samego miotu.
