Bażant królewski (Syrmaticus reevesii) – gatunek dużego ptaka grzebiącego z rodziny kurowatych (Phasianidae). Jest narażony na wyginięcie. Charakteryzuje się bardzo długim ogonem, osiągającym do 160 cm długości, co stanowi 75% długości ciała. Występuje endemicznie w górskich lasach środkowych Chin. Gatunek monotypowy – nie wyróżnia się podgatunków. W Polsce wyłącznie ptak hodowlany.
Ptak hodowlany, popularny zarówno wśród hodowców prywatnych, jak i w ogrodach zoologicznych.
Przed wiekami, na długo zanim ornitolodzy zdołali opisać gatunek, bażanty królewskie pojawiły się na chińskich rysunkach. Są też od wieków przedstawiane w wierzeniach Mongołów jako smoki lub feniksy.
Motyw bażanta królewskiego w sztuce użytkowej pojawia się na znaczkach pocztowych.
Długie sterówki kogutów są częścią stylizowanych nakryć głowy (najczęściej hełmów) używanych w chińskiej operze.
Wygląd zewnętrzny:Wyraźny dymorfizm płciowy.
Pióra na grzbiecie samca barwy bursztynowej czarno obrzeżone, podbrzusze czarne, reszta ciała brązowa z białymi plamami. Głowa biała z charakterystyczną czarną opaską. Tęczówki brązowe, oczy czerwono obrzeżone, pod okiem niewielka czystobiała plama. Na szyi czarna obroża. Dziób i nogi jasnoszare. Wierzchnie sterówki są białe z czarnymi pręgami, pozostałe – brązowe.
Samice znacznie mniejsze od samców. Są też skromniej ubarwione. Ogólny koloryt brązowoszary. Szyja dookoła biało nakrapiana. Głowa jasno ubarwiona z ciemnym paskiem za okiem. Podbrzusze jasne. Dziób i nogi jasnoszare.
Masa ciała: samiec ok. 1500 g; samica ok. 950 g
Zasiedla różne typy górskich lasów północnych i środkowych Chin, od lasów strefy umiarkowanej na północnej granicy występowania gatunku po lasy strefy subtropikalnej. Występuje na wysokości 400–2600 m n.p.m. Optymalna wysokość to 1000 m n.p.m. Lubi lasy mieszane oraz lasy liściaste z przewagą dębu (zarówno gatunki zimozielone, jak i te gubiące liście na zimę), z gęstym piętrem koron drzew i rzadkim, ale wysokim podszytem. Spotyka się go także w lasach iglastych, a zimą w zaroślach śródpolnych na niższych położeniach, nawet 200–300 m n.p.m.
Jest endemitem. Można go spotkać w prowincjach: Kuejczou, Syczuan, Shaanxi, Hunan, Henan i Hubei.
Został także pomyślnie introdukowany poza naturalnym zasięgiem występowania i gniazduje dziko na Hawajach, w Czechach i Francji.
W Polsce próby introdukcji bażanta królewskiego nie powiodły się, gdyż nie wytrzymywał on konkurencji z bażantem łownym. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego wymienia go na liście gatunków stwierdzonych w Polsce, lecz nie zaliczonych do awifauny krajowej (kategoria E w klasyfikacji AERC – pojaw nienaturalny).
Bażanty królewskie są aktywne głównie w ciągu dnia.
Jako główne środowisko życia preferuje lasy mieszane i liściaste. Znajduje tu miejsce schronienia oraz odpowiednią bazę pokarmową. Wiosną pod dostatkiem jest pączków i młodych pędów, a jesienią i zimą żołędzi. Ptaki wykazują zmienny rozmiar areału osobniczego w zależności od pory roku. Z przeprowadzonych badań wynika, że rewir samców jest największy wiosną, później stopniowo maleje aż do zimy, kiedy jest najmniejszy. Wiosenny areał jest większy, ponieważ koguty szukają partnerek do rozrodu oraz zajmują się obroną terytorium, na którym znajduje się baza pokarmowa na nadchodzący sezon lęgowy.
Ptaki sezonowo grupują się także w niewielkie stada o różnej liczebności: największe jesienią i zimą – liczące ponad 10 osobników, wiosną – 4 do 8, a w sezonie lęgowym mniejsze, składające się z kilku osobników grupki.
Bażanty królewskie mają bardzo szybki lot i zwinnie fruwają między gałęziami drzew.
Terytorialny głos to serie wysokiego świergotu.
Ostrzeżeniem dla innych bażantów królewskich jest wysoki, przejmujący okrzyk. Kury alarmują towarzyszy głośniej od samców.
Głos nawołujący to bardzo wysoki szczebiot ze sporadycznie wplatanym wibrującym trelem, szybko, słodko i melodyjnie powtarzany 6–20 razy. Przypomina on trochę śpiew wróbli, dlatego ptaki, siedząc w gęstwinie gałęzi, mogą zmylić niejednego drapieżnika, co ułatwia im utrzymanie tak dużych rozmiarów ciała.
Jest wszystkożerny, ale odżywia się głównie pokarmem roślinnym: owocami i nasionami, szczególnie tymi pochodzącymi z krzewów Pyracantha fortuneana, Rosa maisei var. plurijaga, Cotoneaster dammeri i Myrica nana czy żołędziami. Dieta uzupełniana pąkami, świeżymi liśćmi, kwiatami i kłączami oraz niektórymi owadami, ślimakami i dżdżownicami. Bażanty królewskie zalatują też na pola graniczące z lasem, by żerować na uprawianej tam fasoli, zbożach i roślinach okopowych.
Owoce je wprost z roślin lub, gdy opadną, z powierzchni ściółki. Nogami rozgrzebuje glebę w poszukiwaniu nasion, kłączy, owadów itp.
Rozpoczynają się w połowie marca i trwają do połowy lipca. Toki przebiegają w ciszy, jedynie samce od czasu do czasu sygnalizują swoją obecność w rewirze od marca do początku czerwca. Głos terytorialny to serie wysokiego świergotu. Gatunek uważany za monogamiczny, ale zdarza się, że na jednego koguta przypada kilka kur, zazwyczaj 2–3. Ptaki płodne od pierwszego roku życia.
Położone na ziemi pod gęstymi krzewami lub w trawie, często w lekkim zagłębieniu terenu. Zbudowane z igieł sosnowych, liści i roślin zielnych.
W Kuejczou od 6 do 10 w lęgu (średnio 7,7), co stanowi dużą ilość jaj wśród ptaków z rodzaju Syrmaticus. Jaja w zarysie owalne, szerokie, tępo zakończone, o wymiarach 37x46 mm. Barwa skorupki zróżnicowana, od szarej z nutą brązu do koloru oliwkowego. Składane są na początku lipca.
Inkubacja trwa 24–25 dni. W ciągu roku wyprowadza jeden lęg. Wysiaduje tylko samica. W początkowym okresie inkubacji kura może porzucić gniazdo, jeśli zostanie nagle zaniepokojona. Jednak w późniejszym okresie energicznie broni je przed intruzami.
Światową populację bażanta królewskiego na wolności ocenia się na ok. 3–5 tys. osobników, a przy tym zaznacza się tendencja spadkowa. W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN gatunek klasyfikowany jest jako narażony na wyginięcie.
Na niepewną przyszłość tego gatunku składa się kilka czynników. Dużym problemem jest kłusownictwo. Ptaki są łapane w różnego rodzaju sidła i zapadnie. Sporadycznie na targach w Pekinie i Hankou są widziane zarówno żywe, jak i martwe ptaki. Na bażanty królewskie poluje się w Chinach nie tylko dla mięsa, lecz także dla pięknych sterówek, które prezentują konkretną wartość rynkową. Są one wykorzystywane do ozdabiania strojów ludowych, a także są częścią stylizowanych nakryć głowy (najczęściej hełmów) używanych w chińskiej operze. Istnieje na nie duże zapotrzebowanie, gdyż nie są zbyt trwałe. Nie do rzadkości należy też proceder podbierania jaj z gniazd, co mocno ogranicza sukces rozrodczy. Kolejnym zagrożeniem jest wycinka lasów i zmniejszanie się ilości siedlisk odpowiednich dla tych ptaków.
Konieczne są zatem działania ochronne. W 1992 roku założono rezerwat dla tego gatunku w Lesie Tuoda w prowincji Kuejczou. Na terenie Parku Narodowego Dongzhai naukowcy studiują jego biologię z wykorzystaniem m.in. nadajników radiowych – badania przeprowadzone w latach 2000–2003.
Bażant królewski w 2009 roku został objęty rozporządzeniem Rady WE w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi. Zakazany jest handel „całymi lub w zasadzie całymi” ptakami żywymi i martwymi oraz piórami i skórą pochodzącymi od ptaków dziko żyjących. Gatunek ten dopiero od 2019 roku figuruje na liście CITES – jest ujęty w II załączniku.
