De kabeljauw (Gadus morhua) is een vissoort uit de familie van de kabeljauwen (Gadidae) en de orde van de kabeljauwachtigen (Gadiformes), die voorkomt in de Atlantische Oceaan. De soort komt ook voor in de Noordzee en is economisch gezien een belangrijke soort. Zowel door beroepsvissers als door sportvissers wordt er veel op gevist.
De kabeljauw heeft een lengte tot 150 centimeter, maar meet gemiddeld 80 à 90 centimeter. De volwassen vis heeft een olijfgroene en bruingevlekte rug, een witte buik en een lange kindraad.
De belangrijkste vangplaatsen zijn de Lofoten en de Doggersbank. De populatie rond de Newfoundlandbank is in de jaren 1990 door overbevissing ingestort, maar lijkt zich geleidelijk aan weer te herstellen. De vissoort leeft op diepten van 20 tot 600 meter, dichtbij de bodem.
De kabeljauw is in normale omstandigheden geslachtsrijp tussen zijn zesde en zijn tiende levensjaar. Door de intense bevissing van de voorbije jaren is de geslachtsrijpe leeftijd echter gedaald tot zijn vierde. Op vruchtbare leeftijd keert hij jaarlijks terug naar de plaats waar hij geboren werd. In grote scholen komen eerst de vrouwelijke vissen aan. Omdat het in de Barentszzee te koud is, vindt het paaien hoofdzakelijk bij de Lofoten plaats. Vaak treft men de vis echter zelfs tot in Møre og Romsdal aan. Hij overbrugt een afstand van meer dan 800 km met etappes van minstens 20 km. Tijdens zijn trek eet een kabeljauw minder en ander voedsel dan in de Barentszzee. Hierdoor wordt zijn vlees witter en steviger van structuur. Kuit en lever zijn dan op hun best. Om als stokvis te dienen is de kabeljauw het best na het paaien. Wenst men hem vers te gebruiken dan is hij het lekkerst vóór het paaien. Van april tot januari migreert de Noordoost Atlantische kabeljauw in de Barentszzee. Temperatuur en zeestromingen bepalen waarheen hij zwemt. Hij volgt dan zijn voedsel dat voornamelijk uit garnalen en lodden bestaat.
De omvang van de populatie van kabeljauw ouder dan zeven jaar was meer dan een miljoen ton na de Tweede Wereldoorlog, maar kelderde naar een historisch dieptepunt. In 1992 vond er een totale ineenstorting van de Noordwest-Atlantische kabeljauwvisserij plaats en stelde Canada een moratorium in.
Sinds 2000 is de algemene omvang vrij snel gegroeid, geholpen door een lage visserijdruk. In Canada bleven de populaties echter zeer laag vergeleken met historische bestanden. Er is bezorgdheid over een lagere leeftijd van de eerste voortplanting (vaak een vroeg teken van ineenstorting). De totale vangst in 2003 was 521.949 ton, het meeste door Noorwegen (191.976 ton) en Rusland (182.160 ton) gevangen.
Door een simpele technische verbetering van het ontwerp van netten, gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek van het gedrag van vissen, is de bijvangst bij de kabeljauwvisserij in de Oostzee sterk gereduceerd.
Kleine kabeljauw (gul) wordt ook aangetroffen langs de kusten van de Lage Landen. Trends in het voorkomen van de kabeljauw worden sinds 1997 door de stichting ANEMOON met behulp van waarnemingen door sportduikers in de Oosterschelde en het Grevelingenmeer bijgehouden. De IUCN classificeert de Atlantische kabeljauw als kwetsbaar. De kabeljauw komt ook voor op de rode lijst van Greenpeace en ook de Viswijzer adviseert om alleen kabeljauw te kopen die wordt gevangen in de Barentszzee, bij Noorwegen of Alaska. De populatie rond de Newfoundlandbank is door overbevissing in de jaren negentig ingestort, maar negen jaar na het tienjarige kabeljauwvangstverbod van 1992 is er opnieuw een herstel van de populatie. De populaties in de Noordwest-Atlantische Oceaan liggen echter nog steeds erg ver onder de historische populaties.
