Ostrygojad krókodzioby (Haematopus chathamensis) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny ostrygojadów (Haematopodidae). Występuje na czterech spośród wysp Chatham, tym samym jest endemitem Nowej Zelandii. Uznawany za zagrożonego wyginięciem nieprzerwanie od 1988 roku. Dzięki przygodnym, nieskoordynowanym jeszcze działaniom ochronnym pod koniec lat 90. XX wieku oraz programowi ochrony gatunku prowadzonemu w latach 2001–2011 liczebność populacji wzrosła i ustabilizowała się.
Długość ciała wynosi 47–49 cm, masa ciała – średnio 540 g u samców i 640 g u samic (n=8 dla obydwu płci). Ostrygojady krótkodziobe są nieco mniejsze od ostrygojadów zmiennych (H. unicolor). W upierzeniu nie występuje dymorfizm płciowy, płeć można odróżnić u ptaków przebywających w parach – samice są nieco większe i z dłuższym dziobem. Nie występuje sezonowa zmienność w upierzeniu.
Głowa, szyja, pierś i wierzch ciała są czarne, połyskujące. Pozostała część spodu ciała biała, poza kępką czarniawych piór z tyłu kości piszczelowo-stępowej. Między białym brzuchem a piersią granicę wyznacza pas czarnych plam. Niekiedy skupione są jedynie po bokach piersi, gdzie mogą zostać zakryte skrzydłem i wówczas granica między czarną piersią i białym spodem ciała jest wyraźnie zaznaczona. Dziób jaskrawopomarańczowy, u niektórych osobników z jasną żółtawą końcówką. Tęczówka szkarłatna, naga skóra wokół oka pomarańczowoczerwona. Nogi i stopy koraloworóżowe.
Ostrygojady krótkodziobe są jedynymi osiadłymi na Wyspach Chatham przedstawicielami swej rodziny. Pojawiały się tam ostrygojady nowozelandzkie, które od krótkodziobych odróżnić można dzięki czysto białym pokrywom nadogonowym i kuprze (biel sięga aż do górnej części grzbietu, tworząc pole o kształcie klina), ostrym rozgraniczeniu między czarną piersią i białym spodem ciała (sięgającym też nieco wyżej na piersi), nieco szerszym pasku skrzydłowym, większej ilości bieli na spodzie skrzydła (czysto białe są pokrywy podskrzydłowe oraz nasady lotek), mniejszym rozmiarom i proporcjonalnie dłuższemu dziobowi oraz cieńszym nogom. Preferują też piaszczyste plaże i błotniska, inaczej niż ostrygojady krótkodziobe. Ostrygojady zmienne (nieodnotowane na Wyspach Chatham) odmiany czarno-białej są bardzo podobne, różnią się brakiem białej wstawki w zgięciu skrzydła lub tylko niewielką domieszką bieli, do tego gęsto pokrywają je nieregularne czarne plamy. Te same cechy występują u młodocianych ostrygojadów krótkodziobych.
Ostrygojady krótkodziobe występują na czterech spośród Wysp Chatham: Chatham, Pitt Island, Rangatira i Mangere. Obserwacja na Star Keys w latach 1987–1988 nie została potwierdzona. W 1999 blisko 70% par gniazdowało na wyspie Chatham, na Pitt Island – 15%, na Rangatira – 10%, na Mangere – 5%. W latach 2010 i 2014 na Chatham gniazdowało około 85% par.
W 1999 ostrygojady krótkodziobe gniazdowały oraz żerowały wzdłuż około 310 km (96–97% z 338 km) wybrzeża morskiego tych wysp oraz 100 km (100%) wybrzeża Te Whanga Lagoon na wyspie Chatham (przy czym w lagunie Te Whanga nie gniazdują). Chociaż ostrygojady krótkodziobe wykorzystują niemal całe wybrzeże morskie tych wysp, to 90–94% terytoriów w 2014 było skupione na 154 km, około 46% całości. Na Mangere i Rangatira nie ma strefy, w której szczególnie by się skupiały, na Pitt Island to wschodnie wybrzeże, a na Chatham kilka odcinków – północne wybrzeże od Waitangi West do Kaingaroa, od Port Hutt do północnej Long Beach, przy Okawa, Owenga, na południowo-zachodnim wybrzeżu i kilku miejscach przy południowym.
Nie jest znany zasięg ostrygojada krótkodziobego z czasów przedkolonialnych. Kości odnaleziono w pokładach wydobywanych na wydmach oraz zachowanych stertach odpadków z dawnych osad ludzkich (ang. midden). Obszar występowania opisywany w latach 30. XX wieku jest ogólnie podobny do współczesnego (to jest: z 1. i 2. dekady XXI wieku).
Ostrygojady krótkodziobe nie podejmują wędrówek. Przebywają niemal wyłącznie przy wybrzeżu. W porze lęgowej pary prowadzą właściwie osiadły tryb życia i pilnie strzegą terytoriów, chociaż czasem odwiedzają inne miejsca, by w nich żerować. Terytoria mogą obejmować od 100 m do 1 km wybrzeża, jednak na gęsto zamieszkanych przez ostrygojady obszarach poszczególne pary mogą gniazdować niecałe 100 m od siebie. Wzrost liczebności populacji skutkuje dzieleniem się terytoriów na mniejsze; przykładowo 16 km wybrzeża wyspy Chatham, wzdłuż którego w 1998 gniazdowało 16 par, w 2006 zajmowały już 42 pary (stąd na 1 km wybrzeża przypadała już nie jedna para, a 2,63 pary, natomiast na jedną parę – średnio 380 m wybrzeża zamiast 1 km). Im bardziej wartościowe są siedliska w obrębie terytorium, tym zacieklej ostrygojady krótkodziobe go bronią. Reagują agresywnie na makiety przedstawiające ostrygojady ogólnie, lecz najbardziej na te o ubarwieniu właściwym ostrygojadom krótkodziobym. Nie podchodzą do lęgów przed ukończeniem 2. lub 3. roku życia, podobnie jak wiele innych ostrygojadów, a ogółem przystępują do rozrodu po raz pierwszy w wieku 2–6 lat. Czasem pary bronią terytoriów, ale nie gniazdują; zwykle przystępują do lęgów w kolejnym sezonie.
Młodociane ostrygojady krótkodziobe oraz dorosłe poza sezonem lęgowym (lub niepowodzeniu przez utratę jaj) rozpraszają się w terenie. Zdarza się, że przelatują między sąsiednimi wyspami, jak położone około 2 km od siebie Rangatira i Pitt Island. Czasami udają się na pobliskie tereny upraw, by tam żerować, zwłaszcza zimą oraz w bardziej wilgotnym środowisku. Młodociane osobniki odwiedzają zarówno inne terytoria, jak i miejsca poza obszarem gniazdowania gatunku. Są bardziej skore do włóczęgi od dorosłych. Ostrygojady krótkodziobe różnią się trybem życia, a poszczególne osobniki mogą być i widywane w wielu miejscach, i trzymać się wybranego. Występuje filopatria w odniesieniu do bardziej ogólnego miejsca pochodzenia. Przykładowo wśród 171 osobników zaobrączkowanych jako pisklęta w latach 1970–2006 około 37% podjęło lęgi w promieniu 5 km od miejsca wyklucia, a 63% – między 5 a 80 km od miejsca wyklucia. Większość gniazdowała jednak w tym samym obszarze: 87,5% ostrygojadów zaobrączkowanych na południowych Wyspach Chatham (n=60) gniazdowało również na południowych Wyspach, 5% na Wyspie Chatham, a 7,5% – na północnej Wyspie Chatham. Wśród tych pochodzących z północnej Wyspy Chatham (n=111) 90,1% gniazdowało w tym samym regionie, 8,4% – w innych miejscach Wyspy Chatham, a 1,5% – na południowych Wyspach.
Zazwyczaj ostrygojady krótkodziobe trzymają się w parach, które bronią terytorium cały rok, jednak bardziej stanowczo w okresie lęgowym. Poza sezonem lęgowym niektóre pary odwiedzają pobliskie miejsca, gdzie mogą żerować wspólnie z innymi parami lub samotnymi osobnikami. Występuje monogamia, a pary utrzymują się latami. Wysokie jest nie tylko przywiązanie do partnera, ale i do miejsca gniazdowania. Wiadomo o dwóch parach, które zostały razem przez co najmniej 10 lat. Według danych dostępnych autorom drugiego tomu HANZAB (1993), rozstawanie się par miało nie występować. Schmechel (2001) odnotował jednak takie przypadki podczas zbierania danych do swojej publikacji w latach 1994–1996. Wśród 42 przypadków par gniazdujących w określonym sezonie 67% z nich (28) nie odniosło sukcesu lęgowego. Trzy przypadki (7% ze wszystkich przyczyn niepowodzeń) autor uznał za rozstanie się pary lub śmierć jednego z partnerów. Druga z wymienionych sytuacji mogła przydarzyć się pierwszej parze, w której jeden z ostrygojadów zniknął bez śladu. Drugą i trzecią natomiast opisano jako zachowujące się nietypowo.
W skład pokarmu ostrygojadów krótkodziobych wchodzą wstężnice (Nemertea), wieloszczety (Polychaeta), mięczaki, skorupiaki, szkarłupnie, żachwy i ukwiały, a rzadko również małe ryby.
Ostrygojady krótkodziobe żerują zarówno za dnia, jak i w nocy, szczególnie w dobrym świetle księżyca. Pokarmu szukają wyłącznie w strefie pływów, głównie przy niskim stanie wód odsłaniającym dno w strefie nerytycznej (sublittoralnej). Brodzą w wodzie sięgającej najwyżej do górnej części skoku. Zdobycz mogą przenosić w spokojniejsze miejsce, by uniknąć odebrania im jej przez inne drapieżniki, na przykład weki (Gallirallus australis). Zaobserwowano kilka sposobów zdobywania pożywienia:
Okres lęgowy trwa od października do marca, aktywność lęgowa jest szczególnie nasilona od połowy listopada do połowy lutego. Składanie jaj rozpoczyna się pod koniec października i zazwyczaj kończy się pod koniec listopada, czasem trwa do końca grudnia, a nawet jeszcze w styczniu. Pisklęta są więc obecne w miejscach gniazdowania od końca listopada do początku marca, najliczniej od połowy grudnia do połowy stycznia. Prawdopodobnie młode opierzają się do końca stycznia. Pierwsze lęgi stosunkowo często kończą się niepowodzeniem, stąd często w odpowiednio późniejszej porze pojawiają się lęgi zastępcze. Inicjowane są jeszcze do początku lutego. W danym sezonie para ostrygojadów krótkodziobych może podjąć do czterech prób rozrodu.
Przeważnie gniazdo ostrygojadów krótkodziobych ma formę wygrzebanego w piasku zagłębienia, także między głazami wśród naniesionej przez morze materii organicznej lub na kamienistym podłożu. Zwykle są położone z przodu wydm pierwotnych (przednich), blisko maksymalnego poziomu wody na plaży podczas przypływu. Rzadko ostrygojady umieszczają je na płaskim piaszczystym obszarze za wydmą pierwotną albo w darni porastającej okoliczne tereny rolnicze. Schmechel (2001) badał między innymi biologię rozrodu ostrygojadów krótkodziobych z północnego wybrzeża Chatham. Z 45 gniazd 77% było umieszczone na piaszczystej plaży, a 23% – na skalistej. Gniazda umieszczone na podłożu piaszczystym, kamienistym, wśród roślinności lub w innym miejscu stanowiły na poszczególnych rodzajach plaż odpowiednio 76%, 9%, 28% i 18% oraz 3%, 66%, 37% i 4%. Na terytoriach obejmujących piaszczyste plaże oraz takich, gdzie występują plaże i tereny skaliste gniazda znajdowały się raczej w najszerszej części wybrzeża pozbawionej roślinności. Plaże, na których ostrygojady gniazdowały miały szerokość od 14 do 67 m, średnio 40 m (SD: 17 m; n=11).
Zniesienie składa się z 2 lub 3 jaj. Zazwyczaj na początku sezonu są składane 3 jaja, częściej zdarza się to też u par gniazdujących po północnej stronie wyspy. Średnia wielkość zniesienia dla próby 61 lęgów to 2,2 jaja; bardzo rzadko zdarza się pojedyncze jajo (5% wszystkich zniesień, zawsze w lęgu zastępczym). Średnie wymiary 21 jaj: 56,94 ± 0,481 mm na 40,5 ± 0,26 mm; średnia masa 16 jaj: 45,96 ± 0,442 g. Jaja składane są w odstępach 48-godzinnych. Jeśli danej parze nie powiódł się lęg, to z kolejnym zniesieniem czeka co najmniej 3 tygodnie; według innego źródła po utracie jaj kolejne mogą być złożone już po 8–10 dniach. Po odchowaniu młodych do opierzenia nie przystępuje ponownie do lęgów.
Inkubacja trwa średnio 29 dni, a ogółem u par, które odniosły sukces lęgowy – od 23 do 30 dni. Obydwa ptaki z pary wysiadują, jednak samice dłużej. Samiec i samica zmieniają się co około 75 minut. Partner siedzącego właśnie na gnieździe osobnika czasami pilnuje okolicy, stojąc 5–10 m dalej. Zdarza się, że gniazdo z jajami jest zostawiane bez nadzoru na 15–20 minut, a nawet do godziny. Zaobserwowano jeden nieudany lęg, w którym z dwóch jaj pisklęta się nie wykluły, a piski trzeciego było słychać po 36 dniach inkubacji. Następnego dnia niemal udało mu się wykluć, prawdopodobnie jednak umarło. Zniknęło z gniazda w ciągu najbliższej doby. W przypadku par, których jaja nie nadają się do wylęgu – były niezapłodnione, zarodek obumarł lub zostały uszkodzone – są one zostawiane po co najmniej 40–55 dniach inkubacji. Najczęściej dochodzi do utraty lęgu dochodzi podczas tygodnia przed wykluciem i tygodnia po wykluciu – 60% przypadków niepowodzeń ma miejsce właśnie w którymś z tych dwóch okresów.
Ze względu na odstępy czasowe między poszczególnymi jajami klucie jest niesynchroniczne. Pisklęta opuszczają gniazdo po wyschnięciu, w pierwszym lub drugim dniu życia. Pozostają pod opieką rodziców przez co najmniej 6 tygodni. W razie niepokojenia przez drapieżniki posługujące się głównie wzrokiem, w tym ptaki – mewy, wydrzyki czy błotniaki moczarowe (Circus approximans) – pisklęta kryją się w szczelinie lub naniesionej na plażę przez przypływ materii, gdzie polegają na maskującym wzorze upierzenia i trwaniu w bezruchu. W pierwszym tygodniu życia nie potrafią się jednak jeszcze dobrze ukrywać, przez co często odłączają się od rodziców i łatwo padają łupem drapieżników, mimo że poruszają się już bardzo sprawnie i mają maskujące upierzenie. Zwykle uzyskują lotność w lutym lub marcu. Wówczas usamodzielniają się albo zostają z rodzicami jeszcze jakiś czas. Stają się w pełni opierzone w wieku 30–47 dni (średnio: po 39 dniach od wyklucia). Szybciej pełne upierzenie uzyskują młode, które są jedynymi w lęgu, w przypadku dwójki piskląt trwa to dłużej: odpowiednio około 30–40 dni oraz 42,5–46,5 dni. Następnie opuszczają terytorium swoich rodziców lub są z niego przeganiane po 24–42 dniach (przeciętnie około 33 dniach).
IUCN uznaje ostrygojada krótkodziobego za gatunek zagrożony (EN, Endangered) wyginięciem od 1994 (stan w 2021), wcześniej w 1988 zaliczono go do grupy gatunków zagrożonych (T, Threatened). BirdLife International uznaje trend liczebności populacji za dosyć stabilny, a w pierwszej dekadzie XXI wieku liczebność gwałtownie wzrastała. Nowozelandzki Department of Conservation w ramach krajowej klasyfikacji uznaje gatunek za krytycznie zagrożony, Nationally Critical.
W poniższej tabeli przedstawiono zarówno wyniki liczenia (census) ostrygojadów krótkodziobych, jak i szacunkowe dane dotyczące całej populacji (w tym poza zbadanymi obszarami) oraz osobników w kilku określonych kategoriach. Uwaga: w danych dla roku 1987 minimalna liczebność populacji oraz maksymalna szacowana liczebność populacji zostały podane zgodnie ze źródłem, gdzie maksymalna szacowana liczebność jest mniejsza od minimalnej, opartej o zliczanie, a nie szacunkowe dane.
W latach 60. XIX wieku ostrygojady krótkodziobe były niepospolite („not common”), a w latach 30. XX wieku – niezbyt liczne („not particularly abundant”). Kilka krótkich raportów dotyczących ornitofauny Wysp Chatham w latach 50. XX wieku wspominało o niedużej i rozproszonej populacji tych ostrygojadów. Pierwszy raz szacunkowe dane dotyczące liczebności opublikowano w 1970 – miała wynosić około 50 osobników (dane częściowo oparto o wyniki obserwacji z lat 50.).
Pierwsze kompletne zliczanie przeprowadzono w 1987. Wówczas odnaleziono 110 osobników, w tym 44 pary lęgowe, po ponownej interpretacji danych – 42 pary. W 1998 wśród 142 osobników było od 34 do 41 par lęgowych, po ponownej interpretacji danych – 144 osobniki, w tym 49 par. Oznacza to wzrost liczebności o 29% względem 1987. W ciągu kolejnych siedmiu sezonów (1998–2004) prowadzono wzmożone działania ochronne na północy Wyspy Chatham. Ostatecznie liczebność populacji wzrosła ponad dwukrotnie (121%), z 144 do 316 osobników, a liczba par – z 49 do 89. Wartości te oparto o wyniki censusów prowadzonych każdego roku na części obszaru występowania H. chathamensis. Obejmowały większość najważniejszych miejsc gniazdowania, obserwacje osobników identyfikowanych dzięki kolorowym obrączkom oraz szacunkowe dane dla obszarów nieobjętych censusem. W latach 2005–2006 wzrost liczebności zdawał się ustawać, choć liczba gniazdujących par zwiększyła się do 109. Liczebność populacji między 1987 a 1998 zwiększała się o 2,3% rocznie, w latach 1998–2004 – o 15,1%, w latach 2004–2006 – zaledwie o 0,5% rocznie. Nieopublikowane wyniki censusu z 2010 mówią o 309 osobnikach. Zarówno w 2010, jak i w 2014 liczebność populacji wynosiła między 300 a 320 osobników, w tym od 110 do 120 par lęgowych. Są to dane z nieopublikowanych raportów, przekazane przez BirdLife International.
W 1970 populacja ostrygojadów krótkodziobych była skupiona na Rangatira i Mangere. Minimalna liczebność wynosiła 52 osobniki. Z tego 34 (65%) odnotowano na Rangatira, Mangere i Pitt Island, 10 (19%) – na północnej Wyspie Chatham, a 8 (16%) – w jej pozostałej części. Proporcje zmieniały się z upływem lat. W 2004 roku na północnej Wyspie Chatham występowało już 60% ostrygojadów krótkodziobych, na pozostałej części tej wyspy – nieco ponad 20%, a na południowych Wyspach Chatham – prawie 20%. Na Rangatira w 1937 gniazdowały trzy pary, w latach 70. XX wieku już 11–13 par; prawdopodobnie sprzyjało temu pozbycie się z wyspy owiec oraz brak drapieżników. Wyprowadzanie nadzwyczaj wysokiej liczby piskląt przez tamtejsze ostrygojady zdaje się być przyczyną powiększenia się populacji na wszystkich wyspach. Później na Rangatira gniazdowało coraz mniej par, stopniowo spadając do 4 par w sezonie 2005/2006.
