Szczur śniady (Rattus rattus) – gatunek gryzonia z rodziny myszowatych (Muridae). Wywodzi się z krainy orientalnej, ale wraz z człowiekiem skolonizował wszystkie kontynenty oprócz Antarktydy i wielu wysp.
No
NocneNocny tryb życia – pojęcie określające zachowanie zwierząt, które śpią w ciągu dnia, zaś okresem ich największej aktywności jest noc. P...
Ws
WszystkożerneWszystkożerność – sposób odżywiania się polegający na braku specjalizacji pokarmowej i – w konsekwencji – odżywianiu się różnorodnym pok...
Lą
LądoweNa
NadrzewneZw
Zwierzęta oswojoneKo
KosmopolityczneGatunek kosmopolityczny – gatunek o bardzo szerokim zasięgu geograficznym, obejmującym wiele stref klimatycznych i stref ekologicznych. Wiele gat...
Te
TerytorialneTerytorium – obszar zajmowany wyłącznie przez jedno zwierzę lub grupę zwierząt. Własne terytorium zwiększa szanse przeżycia osobnika, gdyż z...
Ży
ŻyworodneŻyworodność, żyworództwo, wiwiparia – rodzaj reprodukcji polegający na tym, że komórki jajowe zapładniane są w obrębie dróg rodnych sami...
Ko
KopalneNora – podziemna kryjówka zwierzęca, jama mająca zaspokoić elementarną potrzebę schronienia, będącą biologicznie ukształtowanym warunkiem ...
Zw
Zwierzęta polujące w stadzieZw
Zwierzęta drapieżneDrapieżnictwo – bywa definiowane jako sposób odżywiania się organizmów, polegający na wykorzystaniu jako pokarm ciała innego zwierzęcia i w ...
Po
PoligamiaSp
SpołeczneZw
Zwierzęta z hierarchią dominacjiHierarchia społeczna, hierarchia dominacyjna – społeczna przewaga pojedynczych osobników nad innymi, oparta na dominacji socjalna struktura grupy ...
Ni
Nie migrująceB
zacznij od...Jest to smukły szczur o dużych, nieowłosionych uszach. Gatunek ten cechuje polimorfizm ubarwienia i historycznie trzy formy barwne były uznawane za odrębne podgatunki. Szczury śniade o szarobrązowym wierzchu ciała i czysto białym spodzie były zaliczane do podgatunku Rattus rattus alexandrinus, gryzonie z szarobrązowym wierzchem i spodem od płowoszarego do popielatego klasyfikowano jako R. r. frugivorus, a gryzonie o szaroczarnym grzbiecie i spodzie od popielatego aż do form całkowicie melanistycznych były zaliczane do podgatunku nominatywnego R. r. rattus. Jeszcze w 1865 roku stwierdzono jednak, że wszystkie te odmiany mogą się swobodnie krzyżować i w jednym miocie mogą pojawić się młode należące do różnych form barwnych.
Ciało wraz z głową ma długość 16–24 cm, ogon ma 18–26 cm. Ogon jest zawsze dłuższy niż reszta ciała. Masa ciała dorosłego zwykle mieści się w zakresie 120–160 g, ale może przekroczyć 200 g. Samce są dłuższe i cięższe od samic.
Od podobnego szczura wędrownego (Rattus norvegicus) różni się mniejszą masą ciała i długością. Szczur śniady ma ogon dłuższy niż reszta ciała, podczas gdy u wędrownego ogon jest krótszy. Odchody szczura śniadego są niemal dwukrotnie krótsze (6,8–13,8 mm) niż wędrownego (13,4–19,1 mm). Szczury te różni także tryb życia, jako że szczur śniady jest sprawnym wspinaczem, rzadko kopie nory i niechętnie pływa – przeciwnie niż wędrowny.
Szczury śniade mają ogromne zdolności adaptacyjne i występują w bardzo różnorodnych siedliskach, od poziomu morza do 1080 m n.p.m. w obszarze śródziemnomorskim, a nawet do 3000 m n.p.m. na Hawajach. Najczęściej są spotykane w obszarach nadbrzeżnych, co wynika z ich rozprzestrzenienia wraz z podróżami morskimi ludzi. Występują na wszystkich kontynentach oprócz Antarktydy, między równoleżnikami 55° N i 55° S, tam gdzie średnie temperatury mieszczą się od 1,5 °C do 35 °C. W Polsce jest spotykany głównie w zachodniej części kraju, wzdłuż Odry. Obecnie szczur wędrowny wyparł szczury śniade z wielu obszarów strefy umiarkowanej.
Chociaż szczur śniady często występuje w bliskości wody i umie pływać, to unika tego i mając wybór, nie szuka schronienia w kanałach ściekowych. Jest sprawnym wspinaczem, często jest spotykany w lasach, w koronach drzew, gdzie szuka pożywienia i schronienia; mieszka również w budynkach, gdzie preferuje najwyższe piętra i poddasza. Zasiedla skaliste wybrzeża i klify (np. na Wyspach Brytyjskich). Potrafi także przystosować się do życia w miejscach, gdzie nie ma lasów i wysokich konstrukcji, na przykład na sawannach lub atolach z niską roślinnością.
Szczur śniady prowadzi głównie nocny tryb życia, nadrzewny lub naziemny zależnie od zamieszkiwanego terenu. Na ziemi spędza od 30 do 90% czasu. Często się wspina, używając długiego ogona do utrzymania równowagi. Choć unika pływania, to potrafi przepłynąć dystans 300–750 m, aby skolonizować wyspy.
Szczury śniade tworzą grupy złożone z wielu samców i samic, w których dominuje jeden samiec i podległe mu 2–3 samice. Ich terytoria otaczają źródła pożywienia i są bronione. Na zamieszkiwanym terytorium szczur zwykle używa 3–4 schronień, które mogą znajdować się w dziuplach i szczelinach skalnych, pod stertami drewna lub gęstym poszyciem roślinnym, mogą mieć postać nadrzewnych gniazd, a także podziemnych nor. Areał osobniczy szczura śniadego nie przekracza 100 m², często jest mniejszy.
Szczury śniade używają pisków do sygnalizowania zagrożenia i kontaktu z innymi osobnikami. Zostawiają także sygnały zapachowe, oznaczając granice terytorium oleistą wydzieliną. Ustalają hierarchię za pomocą agresywnych póz ciała i przez kontakt fizyczny.
Szczury śniade są wszystkożerne, ale preferują pokarm roślinny. Jedzą owoce, nasiona, zboża i inne rośliny, rzadziej owady i inne bezkręgowce. Dziennie zjadają około 15 g pokarmu i piją 15 ml wody.
Szczur śniady może rozmnażać się przez cały rok, jeżeli pozwalają na to warunki i dostępność pożywienia, najintensywniej latem i jesienią. Gatunek jest poligyniczny. Generalnie największy sukces reprodukcyjny osiąga dominujący w grupie samiec. Samice mogą rodzić młode 5 razy w roku, w odstępach minimalnie 27 dni. Ciąża trwa 20–22 dni, w miocie rodzi się średnio 3–6,5 młodych, w warunkach laboratoryjnych średnio 5–8 (do 10). Młode rodzą się ślepe i nieowłosione, otwierają oczy po 15 dniach i ssą mleko matki przez 21–29 dni. Samce nie uczestniczą w opiece nad młodymi. Młode opuszczają gniazdo po osiągnięciu dorosłych rozmiarów; osiągają dojrzałość płciową mając 3–5 miesięcy.
Gryzonie te żyją w środowisku naturalnym do dwóch lat, częściej rok lub mniej – śmiertelność w pierwszym roku to 91–97%. W niewoli potrafią przeżyć cztery lata.
Szczur śniady ma wyjątkowo duży zasięg występowania i wykazuje olbrzymie zdolności do adaptacji do zmian środowiska. Nie są znane zagrożenia dla tego gatunku. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznaje szczura śniadego za gatunek najmniejszej troski.
Szczury śniade są najczęściej uznawane za szkodniki, ze względu na związane z nimi zagrożenia dla ludzi i chronionych gatunków; są najczęściej tępione za pomocą pułapek i trucizn. Stosowane są też ogrodzenia, uniemożliwiające im dostęp na tereny objęte ochroną (m.in. w Nowej Zelandii). Szczury są szczególnym zagrożeniem dla ekosystemu wysp, dlatego najlepszą metodą ochrony jest zapobieganie ich przybyciu. Jedyną sprawdzoną metodą deratyzacji wysp są trutki, szczególnie antykoagulanty, które jednak mogą zagrozić także lokalnej faunie. Największą wyspą, z której usunięto szczury śniade jest australijska subantarktyczna wyspa Macquarie.
Zależnie od miejsca występowania różne drapieżniki polują na szczury śniade; w miastach i obszarach podmiejskich najgroźniejsze dla szczurów są koty, na mniej zurbanizowanych terenach większą rolę odgrywają inne drapieżniki. Polują na nie ptaki drapieżne, szczególnie sowy takie jak płomykówka zwyczajna, a także jastrzębiowate. Na niektórych wyspach Pacyfiku i Morze Karaibskiego poluje na nie mangusta złocista, a w Nowej Zelandii łasice.
Szczur wędrowny (Rattus norvegicus) jest większy i silniejszy od szczura śniadego i może go zabić. Ten gatunek wyparł szczury śniade z wielu obszarów strefy umiarkowanej.
