Suseł moręgowany
Królestwo
Gromada
Podtyp
Klasa
Rząd
Rodzina
Rodzaj
GATUNEK
Spermophilus citellus
Wielkość populacji
Unknown
Długość życia
8-10 years
Waga
300
11
goz
g oz 
Długość
20
8
cminch
cm inch 

Suseł moręgowany (Spermophilus citellus) – niewielki gryzoń z rodziny wiewiórkowatych zamieszkujący tereny Europy Środkowej i Wschodniej. W Polsce susła moręgowanego uznano za gatunek „zanikły lub prawdopodobnie zanikły” i objęto ścisłą ochroną gatunkową. Od 2005 w województwie opolskim, a od 2008 także w dolnośląskim prowadzi się reintrodukcję gatunku.

Pokaż więcej

Susły żyją w koloniach. Cechą charakterystyczną ich trybu życia jest sezonowa zmienność aktywności. W drugiej połowie lata S. citellus przygotowują się do przetrwania zimy i ich dobowa aktywność ulega znacznemu skróceniu, zaś zimę przesypiają w indywidualnych norach. W tym okresie temperatura ich ciała obniża się do 1,8–2,0 °C, a serce znacznie spowalnia swoją pracę.

Pokaż mniej

Dz

Dzienne

Ws

Wszystkożerne

Mi

Mięsożerne

Lu

Ludożerne

Ow

Owocożerne

Zi

Ziarnożerne

Ro

Roślinożerne

Zw

Zwierzęta owadożerne

Ro

Roślinożercy (Liście)

Lądowe

Zw

Zwierzęta oswojone

Ko

Kopalne

Kr

Kretowate

Le

Letarg

Sp

Społeczne

Ko

Kolonijne

Ni

Nie migrujące

Hi

Hibernujące

E

zacznij od...

Wygląd

Suseł moręgowany jest gryzoniem o średniej wielkości. Ciało ma smukłą budowę – przy długości tułowia (wraz z głową) rzędu 19,8–23,2 cm waży tylko 240–340 gramów. Ogon jest puszysty, krótki – o długości 5,5–8,2 cm. Suseł ma krótkie futro, w części grzbietowej barwy żółtawo-szarej, na szyi i klatce piersiowej jasnej, a na brzuchu szaro-rudej. Charakterystyczne wybarwienie suseł moręgowany zawdzięcza gęsto ułożonym, poprzecznym prążkom. Stosunkowo duże, ciemne oczy leżą wysoko na głowie. Uszy są bardzo krótkie, ukryte w futrze. Krótkie łapy, mają płaskie, długie i mocne pazury, pomocne w kopaniu nor. Charakterystyczny wygląd głowy suseł zawdzięcza silnie rozwiniętym workom policzkowym. Wzór zębowy:. Jedyną cechą pozwalającą na wzrokowe odróżnienie samca i samicy na odległość jest zróżnicowanie wielkości ciała. Dorosłe samce są większe od samic.

Wideo

Dystrybucja

Geografia

Spermophilus citellus zamieszkuje tereny Europy Środkowej i Wschodniej: od północnej części Austrii, przez Czechy, Słowację, Węgry, Mołdawię, północną Serbię i Czarnogórę, Macedonię, Grecję, Bułgarię, Rumunię, zachodnią Ukrainę i europejską część Turcji. Od 2005 roku gatunek jest reintrodukowany na terenie południowo-zachodniej Polski, gdzie zaniknął na początku lat 70. XX wieku. Zoolodzy w przeszłości wskazywali także na występowanie gatunku w Azji Mniejszej i Syrii. W południowo-wschodnich Niemczech i Chorwacji gatunek jest uznany za wymarły.

Pokaż więcej

Spermophilus citellus prowadzi naziemny tryb życia. Zamieszkuje nizinne i wyżynne tereny otwarte – głównie ugory, suche, kamieniste łąki, pastwiska, skarpy, nasłonecznione pagórki i stepy. Spotyka się go także na drogach i miedzach śródpolnych. Chęnie wybiera tereny o glebach bielicowych lub brunatnych i rędzinach, natomiast unika terenów wilgotnych i lasów. W Polsce suseł moręgowany zakładał kolonie na terenach dawnych kopalni wapienia i na piaszczystych nieużytkach. Chętnie lokował się w pobliżu pól uprawnych – szczególnie w porze dojrzewania zbóż. Lubi tereny o niskiej roślinności, bowiem łatwiej mu wtedy wypatrywać niebezpieczeństwa.

Susły kopią rozległe nory. Każdy osobnik kopie swój własny system korytarzy, który może mieć nawet około 8 m długości i sięgać 2–2,5 m pod powierzchnię ziemi. Ciąg korytarzy składa się zwykle z ukośnych korytarzy wejściowych i krótkich, pionowych korytarzy awaryjnych. Nory budowane przez samice są głębsze i wyposażone w komorę z szerokim barłogiem, dobrze wymoszczonym sianem, przeznaczonym na okres porodu i czas wychowywania młodych. Głębokość wykopanej nory zapewnia także lepszą izolację termiczną, a tym samym pozwala samicy na mniejszy wydatek energetyczny podczas snu zimowego.

Pokaż mniej
Suseł moręgowany Mapa siedliska

Strefy klimatyczne

Suseł moręgowany Mapa siedliska

Nawyki i styl życia

Susły są zwierzętami stadnymi. Żyją w rodzinach, które łączą się z kolei w kolonie, które wspólnie zajmują dane siedlisko i wzajemnie ostrzegają się przed niebezpieczeństwami. Kolonie najczęściej liczą od 20–200 osobników, choć zdarzają się także rekordowe populacje o liczebności rzędu kilkudziesięciu tysięcy osobników.

Pokaż więcej

Na terenie Opolszczyzny przeprowadzono badania, które wykazały, że w miocie rodzą się średnio 3 młode. Każdy nowy miot powoduje dwu–trzykrotny wzrost liczebności kolonii. Młode po usamodzielnieniu budują nowe lub zajmują opuszczone nory w promieniu 200–500 metrów od rodzinnego gniazda. Są wtedy najbardziej narażone na niebezpieczeństwo ze strony drapieżników oraz zmian pogodowych (przemoczenie i wychłodzenie).

Susły prowadzą dzienny tryb życia. Aktywność zmniejsza się jesienią, kiedy przygotowują się do przetrwania zimy. Latem susły wykazują aktywność przez około 11 godzin na dobę, a jesienią ulega ona skróceniu już tylko do około 7,3 godziny. Jesienią wejścia do nor zostają od środka zabudowane ziemią i utkane sianem, a na czas od października do marca zwierzęta zapadają w sen zimowy. Hibernują samotnie, każdy w oddzielnej norze. W tym okresie temperatura ich ciała obniża się do 1,8–2,0 °C, a serce spowalnia swoją pracę – do kilku razy na minutę. Podczas hibernacji organizm susła korzysta z zapasów tłuszczu zgromadzonego latem i jesienią. Co 3–20 dni suseł przebudza się na krótko. Podczas tych krótkich przerw w hibernacji zużywa 90% zmagazynowanego w ciele tłuszczu.

W stanie hibernacji susły spędzają większą część swojego życia. Jest to cecha wspólna dla gatunków rodzaju Spermophilus. Samice Spermophilus citellus hibernują jednak dłużej niż samce. Wcześniej zapadają w zimowy sen, a na wiosnę budzą się znacznie później niż samce. Tym samym zimą tracą więcej masy ciała od swoich partnerów. Sam proces hibernacji i jego czas trwania jest znacznie zróżnicowany w obrębie gatunku Spermophilus citellus.

Susły lubią w ciepłe dni wylegiwać się w słońcu, najlepiej w pobliżu wejścia do swojej nory. Często zamierają w pozycji wyprostowanej – stojąc „słupkiem”. W ten sposób łatwiej mogą zauważyć zbliżające się niebezpieczeństwo. Podczas krótkotrwałych letnich ochłodzeń suseł potrafi zasnąć na kilka dni i przeczekać ten okres.

Susły porozumiewają się ze sobą za pomocą mruczących i wibrujących dźwięków. Wydają dwa różne typy dźwięków ostrzegawczych: jeden o niemodulowanej częstotliwości i drugi – modulowany. Suseł, który zauważy niebezpieczeństwo, wydaje niemodulowany gwizd ostrzegawczy, który budzi czujność innych członków stada. Zwykle susły stają wówczas w pozycji wyprostowanej. Dźwięk modulowany jest sygnałem do ucieczki i schronienia się w norze.

Suseł moręgowany żywi się głównie zielonymi częściami roślin i nasionami. Czasami zjada także owady – chrząszcze, świerszcze i motyle. Wyjątkowo posila się także jajami i pisklętami ptaków z naziemnych gniazd. W niewoli również żywi się zielonymi częściami roślin i ziarnami. Lubi nasiona dyni i słonecznika.

Naturalnymi wrogami susła są polujące na niego drapieżniki: tchórz zwyczajny, łasica pospolita, lis rudy, kot domowy oraz niektóre gatunki ptaków drapieżnych. Pasożytuje na nim pchła ludzka i pchła Nosopsyllus fasciatus oraz kleszcz Ixodes laguri.

Pokaż mniej
Zachowanie sezonowe

Nawyki godowe

Najpierw ze snu budzą się samce, a później samice. Przed godami samce starają się utrzymywać kontakt z jak największą liczbą samic. Badania przeprowadzone w okolicach Wiednia wykazały, że 43% samców z danej kolonii zapłodniło 80% samic. Ruja ma miejsce tylko jeden raz w roku. Samce współzawodniczą wówczas w wyszukiwaniu partnerek. Samice susła moręgowanego przyjmują jednak zaloty tylko jednego samca, co odróżnia je od innych gatunków rodzaju Spermophilus. Zdobyta partnerka jest pilnowana przez samca, by nie zbliżył się do niej rywal. Na widok przeciwnika samiec stroszy sierść i stoi w pozycji wyprostowanej z naprężonym ogonem, by sylwetką przestraszyć zalotnika. Czasem jednak dochodzi do bezpośredniej walki.

Pokaż więcej

Po zakończeniu okresu godowego (kwiecień–maj), który zwykle trwa około 20–25 dni, samce tracą zainteresowanie partnerkami – nie biorą udziału w wychowywaniu młodych. Tylko wyjątkowo samce, którym nie udało się zdobyć i zapłodnić zbyt wielu partnerek, pomagają w pogłębianiu nory i przygotowywaniu miejsca do porodu. W norze przygotowanej dla młodych samiec nigdy nie nocuje.

Ciąża trwa 25–26 dni, choć niektórzy zoolodzy podają okres 28 dni. Samica rodzi od 3–8 młodych lub 6–8 młodych, tylko 1 raz w roku. Liczba embrionów może być bardzo zmienna w poszczególnych sezonach i w różnych rejonach geograficznych. Badania przeprowadzone na Opolszczyźnie wykazały, że w miocie rodzą się średnio 3 młode. Są nagie i ślepe. Okres karmienia młodych przez samicę trwa do 6 tygodni. Młode susły opuszczają rodzinną norę zwykle koło połowy czerwca. Wówczas masa ciała młodych obu płci jest podobna, ale jesienią samce są już wyraźnie większe od samic. Dojrzałość płciową susły osiągają dopiero na wiosnę następnego roku.

Suseł moręgowany żyje do 5 lat.

Pokaż mniej

Populacja

Liczba ludności

Spermophilus citellus jest obecnie gatunkiem zagrożonym. W 1985 roku gatunek został uznany w Niemczech za wymarły – za przyczynę ich wyginięcia uznano intensywne zalesianie nieużytków. W Polsce po wyginięciu całej populacji susła moręgowanego w latach 70. XX wieku podjęto próby reintrodukcji gatunku. We wszystkich współczesnych europejskich lokalizacjach następuje sukcesywne zmniejszanie się populacji. W optymalnych warunkach życia susła gęstość występowania na danym terenie waha się w przedziale od 18 do 48 osobników na 1 ha, ale są spotykane populacje znacznie zubożone, w których ten współczynnik zawiera się w przedziale 5–14 osobników/ha. Liczebność całej populacji w Rumunii szacowana jest na 15 tys. Jedynie w Dobrudży odnotowano wzrost wielkości populacji – liczba susłów wzrosła tam po 1989 roku, co jest wiązane z porzuceniem intensyfikacji upraw po transformacji ustrojowej. W Grecji wyginęły populacje obu występujących tutaj podgatunków: S. citellus macedonicus oraz S. citellus graolojenici. W rejonie bułgarskiej Sofii ze zinwentaryzowanych przed 1985 rokiem 39 lokalizacji występowania susła moręgowanego odnotowano najpierw spadek do 15 kolonii, ale w czasie badań przeprowadzanych w latach 2005–2006 odnaleziono tam już tylko 9 zamieszkałych lokalizacji, z których większość zinwentaryzowano w okolicy małej wsi Żelawa. W Czechach ze zinwentaryzowanych w 1995 roku 83 lokalizacji S. citellus zoolodzy prowadzący kolejne badania w latach 2000-2001 odnaleźli już tylko 26 z nich. W 2006 roku populację susła moręgowanego oszacowano w Czechach tylko na 2750 osobników.

Pokaż więcej

Na Słowacji jeszcze w połowie XX w. suseł moręgowany występował pospolicie, zwłaszcza w południowej części kraju, na nizinach i w niższych położeniach podgórskich. W drugiej połowie tego stulecia jego liczebność zaczęła drastycznie spadać, zwłaszcza na skutek zmian form gospodarki rolnej i intensyfikacji rolnictwa. Obecnie w tym kraju S. citellus występuje jedynie w kilku izolowanych populacjach. Największa z nich znajduje się w miejscu zwanym Biele vody na terenie wsi Muráň u południowych podnóży Płaskowyżu Murańskiego. Powstała w 2000 r. dzięki osobnikom przeniesionym tu z terenu lotniska Koszyce, na którym planowano kompleksową deratyzację. Tereny kolonii utrzymywane są w dobrym stanie dzięki prowadzonym tu wypasom bydła i osłów. Maksymalną liczebność (ok. 4 tys. osobników) populacja ta osiągnęła w 2019 r. Największym zagrożeniem są dla niej ulewne deszcze i powodzie, które potrafią zmniejszyć liczebność kolonii nawet o 80%.

Pokaż mniej

Bibliografia

1. Suseł moręgowany artykuł w Wikipedii - https://pl.wikipedia.org/wiki/Suse%C5%82_mor%C4%99gowany
2. Suseł moręgowany Na stronie Redlist IUCN - https://www.iucnredlist.org/species/20472/9204055

Więcej fascynujących zwierząt do poznania