Krytonosek turzycowy (Scytalopus iraiensis) – gatunek małego ptaka z rodziny krytonosowatych (Rhinocryptidae). Występuje endemicznie w Brazylii w 20 lokalizacjach. Zagrożony wyginięciem.
Krytonosek turzycowy mierzy około 12,5 cm długości; u holotypu rozpiętość skrzydeł wynosiła 15,7 cm. Długość dzioba mierzona od bliższego głowie końca nozdrzy jest równa 7,7 mm, zaś od dalszego od ciała końca nozdrzy 5,4 mm. Skrzydła mierzą 45,4 mm długości, ogon 38,9 mm, a skok 18,2 mm. Masa ciała 12,4 g. Formuła skrzydłowa dla gatunku: 5>6=4>7=3>2>1>8>9>10.
Dalszy opis dotyczy holotypu. Kantarek, wierzch głowy, czoło, kark, grzbiet, pokrywy skrzydłowe i sterówki czarne. Gardło szare. Klatka piersiowa i pozostała część spodu ciała ciemnoszare. Okolice oczu, pokrywy uszne oraz boki szyi szare, wpadające w czarniawe. Boki ciała wykazują podobne ubarwienie, jednak są delikatnie brązowo prążkowane. Lotki I rzędu, oraz pierwsze z II rzędu, z wierzchu o barwie sepii; pozostałe lotki II rzędu z wierzchu czarne. Nogi jasnobrązowe. Tęczówka szarobrązowa. Dziób czarny z szarobrązową końcówką.
Wedle danych BirdLife International z 2009 krytonosek turzycowy występuje w 20 miejscach w Brazylii – w stanach Minas Gerais, Parana i Rio Grande do Sul; w momencie odkrycia znano 3. Wedle BirdLife może być spotykany do 950 m n.p.m.
Występuje na podmokłych obszarach u wybrzeży rzek, z gęstą roślinnością osiągającą 60–180 cm wysokości. Środowisko tego gatunku zdominowane jest przez ponikło, prócz tego występuje np. przygiełka (ciborowate), drżączka (wiechlinowate). Wśród roślinności wyróżniają się krzewy, jak Baccharis, sadziec (astrowate), kiścień (wrzosowate), Myrsine parvifolia (Myrsinaceae).
U samicy odłowionej 5 czerwca plamy lęgowej nie stwierdzono. Na jednym z osobników stwierdzono kleszcze z rodzaju Amblyomma (Ixodidae) oraz larwy roztoczy z rodziny Tromboliculidae.
Wśród resztek występujących w treści żołądkowej krytonoska turzycowego odnaleziono szczątki karaczanów (Blattodea), pluskwiaków (Hemiptera), przedstawicieli cykadokształtnych (Cicadomorpha), zajadkowatych (Reduviidae), chrząszczy (Coleoptera) – w tym ryjkowcowatych (Curculionidae).
Przez IUCN gatunek klasyfikowany jako zagrożony wyginięciem (EN, Endangered) nieprzerwanie od 2000. Liczebność populacji szacuje się na 250–999 dorosłych osobników, a jej trend oceniany jest jako spadkowy. Zagrożeniem dla krytonoska turzycowego jest silna fragmentacja środowiska. Do tego tama na Iraí zalała lokalizacje, z których po raz pierwszy wykazano tego ptaka; w otoczeniu postępuje urbanizacja i budowa dróg. Kolejne zagrożenia to odwadnianie łąk oraz powszechnie stosowane wypalanie traw.
