Hirara amerykańska, hirara (Eira barbara) – gatunek drapieżnego ssaka lądowego z podrodziny Guloninae w obrębie rodziny łasicowatych (Mustelidae). Średniej wielkości ssak drapieżny o długość ciała dochodzącej wraz z ogonem do 117 cm i występujący powszechnie w lasach Ameryki Środkowej i Ameryki Południowej. Jest gatunkiem wszystkożernym, spożywając kręgowce, bezkręgowce, jak i owoce. Samica rodzi od jednego do trzech młodych. Według Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody nie jest zagrożony wyginięciem.
Długość ciała (bez ogona) 55,9–71,2 cm, długość ogona 36,5–46 cm, długość ucha 0,3–0,42 cm, długość tylnej stopy 0,9–12,3 cm; masa ciała 2,7–7 kg. Nie występuje geograficzna zmienność dotycząca wielkości ciała. Dorosłe samce są o 30% większe niż samice; jednak różnica ta nie jest tak duża, jak w przypadku innych rodzajów łasicowatych. Dorosłe samce są również silniej umięśnione wokół szyi i ramion niż samice. Hirara amerykańska jest dużym i smukłym łasicowatym, z wydłużonymi kończynami i długim, pokrytym włosami ogonem. Futro jest krótkie i gęste, z miękkim, brązowym podszerstkiem; grzbiet, nogi, stopy i ogon są koloru ciemnobrązowego do czarnyego, co vostro kontrastuje z ciemnosiwą, szarobrązową lub bladożółtą głową i szyją. U niektórych osobników rzadko występuje ciemnobrązowa głowy i szyja, które są nieco jaśniejsze lub w kolorze części grzbietowej. Spodnia część ciała jest ciemnobrązowa lub czarna, z wyjątkiem jasnej, od bladożółtej do pomarańczowej plamy, często trójkątnej, na piersi i gardle. Oczy są czarne z niebiesko-zielonym połyskiem. Młode osobniki są całkowicie czarne, czasami z białą plamą na gardle, białą głową lub ciemnym pasem środkowym, który rozciąga się do ogona. Wraz z wiekiem na włosach ochronnych pojawiają się białe końcówki, nadając zwierzęciu „oszroniony” wygląd. Albinizm i amelanizm są bardziej powszechnie spotykane u hirary niż u innych łasicowatych. W Gujanie spotykana jest również żółta odmiana. Uszy są małe i zaokrąglone, zbieżne z głową i nie wystają ponad czubek głowy. U hirar amerykańskich występują na twarzy długie, sztywne wibrysy. Ogon jest gęsty i o dwie trzecie dłuższy od reszty ciała. Na przednich i tylnych łapach występują silne pazury, przystosowane do biegania i wspinania się, ale nie do kopania czy pływania. Nagie od spodu stopy mają krótkie, zakrzywione pazury, połączone błoną międzypalcową z bliższym końcem poduszek. Ponadto hirara posiada duże, czteropalczaste opuszki podeszwowe, podwójne opuszki nadgarstkowe i śródstopia oraz owłosioną piętę. Palce są nierównej długości; pierwszy jest najkrótszy, drugi i piąty pośrednie i mniej więcej równej długości, a trzeci i czwarty są najdłuższe i również mniej więcej równej długości. W konsekwencji opuszki palców, gdy nie są rozłożone, tworzą mocno zakrzywioną linię wokół przedniego brzegu opuszki podeszwowej. U hirary szczególnie dobrze rozwinięte są wibrysy nadgarstkowe.
Gruczoły analne hirary amerykańskiej nie są powiększone, a ich wydzielina, choć nieprzyjemna w zapachu, nie jest szczególnie przykra dla człowieka; najwyraźniej nie jest używana przez hirarę w sytuacjach zagrażających jej życiu. Bezpośrednio od części grzbietowej do odbytu ciągnie się płytki, wgłębiony obszar ograniczony bocznie i ogonowo przez niski grzbiet skóry; struktura ta jest podobna pod względem embriologicznym do głębokiej podogonowej torebki gruczołowej występującej w u gatunków z rodzaju borsuk (Meles). Obszar krocza pomiędzy odbytem a sromem lub moszną jest skąpo owłosiony lub wręcz nagi. W przeciwieństwie do innych rodzajów łasicowatych kość prącia nie rozgałęzia się na wierzchołku. Hirara amerykańska ma cztery sutki.
Wzór zębowy: I C P M = 34. U hirary maerykańskiej brak pierwszych zębów przedtrzonowych w szczęce i żuchwie, chociaż u kilku osobników zachowany jest czasami pierwszy górny przedtrzonowiec.
Zakres słyszalności hirary jest niższy niż u kotowatych (Felidae) i szopowatych (Procyonidae), ale wyższy niż u psowatych (Canidae) i niedźwiedziowatych (Ursidae) – górna granica określona jest na 85 kHz, natomiast górna użyteczna granica na 40 kHz. U hirar reakcja węchowa (ang. flehmen) może być wywołana przez wiele silnie pachnących substancji, ale zazwyczaj jest obserwowany w odpowiedzi na mocz innego osobnika; hirara wtedy podciąga usta, marszczy i cofa nos, unosi głowę i wstrzymuje na chwilę oddech.
Hirara amerykańska występuje od południowej części stanu Veracruz w Meksyku przez całą Amerykę Środkową i od południa Ameryki Południowej do północnej Argentyny, występując na całym obszarze z wyjątkiem wysokich Andów i obszarów caatinga (wschodnia Brazylia). Jest to najczęstszy drapieżnik średniej wielkości na całym obszarze swojego zasięgu. Najrzadszy jest w Meksyku, natomiast powszechny w Ameryce Środkowej i Południowej.
Zasięg występowania w zależności od podgatunku:
Hirary amerykańskie zamieszkują głównie lasy tropikalne i subtropikalne, włącznie z wtórnymi lasami deszczowymi, lasami galeriowymi, lasach mglistymi i suchymi lasami zaroślowymi. Czasami widywane są w ogrodach, sadach, na plantacjach cukrowca lekarskiego i kukurydzy oraz na polach uprawnych. Hirary są w stanie polować na łąkach, chociaż większość czasu spędzają na obszarach leśnych. Na obszarach llanos w Wenezueli hirary amerykańskie zwykle można znaleźć wzdłuż lasów galeriowych; nocą mogą przemierzać rozległe łąki, prawdopodobnie przemieszczając się z jednego lasu do drugiego. W Veracruz w Meksyku siedlisko hirar na ogół ogranicza się do obszarów leśnych. Występują w lasach deszczowych Mata Atlântica w Brazylii, na obszarze całej Amazonii, w lasach liściastych i zaroślowych pantanalu w Paragwaju i Boliwii oraz w galeriach i zaroślach leśnych oraz na trawiastych sawannach w Argentynie, Boliwii i Paragwaju. W Belize nie stwierdzono znaczących preferencji siedliskowych hirary, było to jednak prawdopodobnie spowodowane niskim zagęszczeniem gryzoni w siedliskach leśnych, co zmusiło hirary do spędzania większej ilości czasu na polowaniu na łąkach.
Hirara amerykańska prowadzi głównie dzienny tryb życia, ze szczytami aktywności we wczesnych godzinach porannych i późnych popołudniowych. Czasami hirara może być aktywna w nocy po północy, zwłaszcza gdy przebywa w pobliżu siedlisk zamieszkanych przez człowieka; wtedy prowadzi bardziej zmierzchowy tryb życia. Odpoczywa w dziuplach drzew lub podziemnych norach wykopanych u ich podstawy. W Kostaryce wejście do nory hirary u podstawy pigwicy właściwej (Manilkara zapota) miało średnicę 12 cm. Ponadto gniazda hirary można znaleźć w rozgałęzieniach drzew. W niewoli hirary wolą wysoko zawieszone budki lęgowe bez materiału do budowy gniazda, który jest z nich wyrzucany, jeśli się w ich znajduje.
Hirary amerykańskie spędzają dużą część swojego czasu na żerowaniu lub odpoczynku na drzewach; podczas 25% (15 z 61) bezpośrednich obserwacji hirary były widoczne w lub w pobliżu baldachimu lasu, co sugeruje silną tendencję do nadrzewnego styla życia. Zazwyczaj prowadzą samotniczy tryb życia, ale czasami obserwowane są dorosłe pary i małe grupy składające się z matki i jej młodych. Jeden raport o hirarach żyjących w stadach liczących 20–157 zwierząt jest uważany za błędny. Na obszarze llanos w Wenezueli samica z dwoma młodymi utrzymywała areał osobniczy o powierzchni 2,25 km² wokół legowiska do czasu, gdy młode osiągnęły wiek około trzech miesięcy, po tym czasie jej zasięg powiększył się do prawie 9 km². Po zwiększeniu powierzchni swojego areału osobniczego i odstawieniu młodych od mleka samica codziennie korzystała z nowych nor, które były oddalone od siebie średnio o 867 m. W Belize hirara przemierzała średnio 6,89 km dziennie. Samica w okresie 13-miesięcznej obserwacji zamieszkiwała areał o powierzchni 16,03 km², areał jednego samca w okresie 10-miesięcznej obserwacji wynosił 24,44 km², a areał innego samca podczas 2-miesięcznej obserwacji wynosił jedynie 2,11 km², jednak tak krótki czas prowadzenia obserwacji za pomocą sygnału radiowego mógł być przyczyną niewielkiego rozmiaru obserwowanego areału osobniczego. Areały osobnicze wszystkich trzech zwierząt pokrywały się w znacznym stopniu, co sugeruje, że hirary spędzają niewiele czasu na zachowaniach terytorialnych lub nie spędzają go w ogóle. W południowo-wschodniej Brazylii areał osobniczy samicy wynosił 5,3 km²; nie wykazywała ona preferencji dla żadnego konkretnego typu siedliska w obrębie swojego areału, ale pojawiała się też w lasach wtórnych i na łąkach.
Hirary podczas badania nieznanego im otoczenia stoją wyprostowane, wykorzystując swoje długie ciała, zwłaszcza gdy przebywają w gęstej trawie. Równie dobrze poruszają się na ziemi i na drzewach, a do utrzymania równowagi używają ogona. Na ziemi chodzą lub kłusują, a biegają z dużą prędkością. Wspinają się i schodzą z pionowych pni głową do przodu, chwytając pień na przemian przednimi i tylnymi stopami. Na leżących konarach poruszają się tak samo, jak to robią na ziemi. Pomimo posiadania częściowej błony pławnej między palcami osobniki trzymane w niewoli unikają wchodzenia do wody; jednak jedna obserwowana hirara przepłynęła przez staw w pogoni za Mazama, a osobniki wyposażone w obroże telemetryczne wielokrotnie przekraczały dużą rzekę podczas wysokiego i niskiego poziomu wody.
Hirara amerykańska jest opurnistycznym wszystkożercą i w skład jej pokarmu wchodzą owoce, miód, małe kręgowce, owady i padlina. W Wenezueli w 18 próbkach kału stwierdzono trzy gatunki kręgowców (kolczanik plamisty (Pattonomys semivillosus), drzewiszka (Rhipidomys sp.) i legwan zielony (Iguana iguana)) i cztery gatunki owoców (Genipa americana, Zanthozylum culantrillo, Guazuma lomenlosa i Psychotria anceps); zarówno P. semivillous, jak i G. americana znaleziono w 50% próbek; ponadto wszystkie ofiary pochodziły z siedlisk zamkniętych, co potwierdza tezę, że hirara jest głównie zwierzęciem leśnym. W Belize w 31 próbkach kału stwierdzono obecność czterech gatunków małych ssaków: dydelf czarnouchy (Didelphis marsupialis) (9,6%), ryżniak błotny (Oryzomys palustris) (22,5%), bawełniak szczeciniasty (Sigmodon hispidus) (32,3%) i szczur śniady (Rattus rattus) (29,0%); ponadto w składzie pokarmowym stwierdzono 19,4% drobnych ptaków, 58,0% stawonogów i 67,7% owoców. Podstawowym spożywanym owocem było Calocarpum mammosum; inne spożywane owoce to Cecropia mexicana, Astrocaryum standleyanum i Spondias mombin. W 2016 roku w Brazylii obserwowano hirarę próbującą upolować leniwca trójpalczastego (Bradypus tridactylus) natomiast w 2018 roku w Kostaryce zobserwowano, jak hirara upolowała młodego leniwca pstrego (Bradypus variegatus). Badania przeprowadzone w 2021 roku wykazały, że hirary polują na tak duże zwierzęta jak mazama szara (Mazama gouazoubira) czy na gatunki z rodzaju pancernik (Dasypus sp.), królaka brazylijskiego (Sylvilagus brasiliensis) czy marmozetę czarną (Leontopithecus chrysopygus) i są w stanie zabijać ofiary o masie ciała nawet dwukrotnie większej od ich masy ciała. W niewoli hirary amerykańskie mogą spożywać grzyby, mleko, miód, chleb, jaja, hamburgery, dojrzałe i zgniłe owoce, napoje alkoholowe, małe i duże ptaki, gryzonie do wielkości nutrii amerykańskiej (Myocastor coypus), gady, ryby, padlinę, mięso i kości kozie, karmę dla psów i kotów w puszkach oraz resztki ze stołu. Ofiara oraz inne pokarmy są wykrywane głównie przez zmysł zapachu, ponieważ hirary mają stosunkowo słaby wzrok. Upolowanie ofiary następuje po uporczywym pościgu; hirara nie podkrada się ani nie czutuje na swoją potencjalną ofiarę.
W niewoli aktywność rozrodcza dorosłych hirar amerykańskich przypada na okres dzienny. Jednak na wyspie Barro Colorado w Panamie zaobserwowano, jak dwa samce i jedna samica zaangażowały się w nocne zachowania seksualne. Samce wydają się gotowe do kopulacji przez cały rok i są zdolne do romnażania w wieku 18 miesięcy, natomiast u samic pierwszą ruja występuje w wieku około 22 miesięcy; cykl rozrodczy wynosi około 52 dni u młodych samic i około 94 dni u starszych. Ruja może występować kilka razy w roku i trwa 3-20 dni. Ciąża trwa 63-67 dni, nie zachodzi opóźniona implantacja. Samica rodzi 1–3 młodych, ale najczęściej w miocie są dwa. Na wolności samce po okresie rozrodczym opuszczają samice, które samotnie wychowują młode. W niewoli samice nie tolerowały obecności samców w późniejszych stadiach ciąży, jednak w jednej sytuacji samiec, który pozostał z samicą i jej młodymi, ani nie napastował młodych, ani też nie przyczyniał się do poprawy ich dobrostanu. Młode po urodzaniu są niewidome, pokryte sierścią i ważą około 100 g. Uszy otwierają się im po 27–34 dniach, a oczy po 35–47 dniach życia. Zęby mleczne zaczynają pojawiać się w 36. dniu i całkowicie wyrzynają się w 99. dniu życia; zęby stałe pojawiają się w 115. dniu i wyrastają całkowicie w 224. dniu życia. Młode spożywają mleko, a później stały pokarm do 70 dnia życia i są odstawiane od piersi po okołu 100 dniach. Zostało zdefiniowanych pięć etapów rozwoju, które przedstawia poniższa tabela:
Poza norą młode i matka używają klikających odgłosów, aby utrzymać kontakt ze sobą, jeśli nie znajdują się w zasięgu wzroku. Matki chronią swoje dzieci i trzymają je przy środku ciała, gdy pojawi się zagrożenie. Matki wciąż chronią swoje rosnące młode i mogą również nosić je lub ciągnąć z powrotem do legowiska za szyję lub uszy. Samice hirary wraz z kolejnymi miotami stają się bardziej uważne w stusunku do swoich dzieci. Umiejętność łapania potencjalnej zdobyczy rozwija się powoli i musi ona zostać wyuczona przez młode. W wieku zaledwie trzech miesięcy młode są w stanie podążać za gryzoniami i małymi ptakami, i gryźć je po tylnej części ciała czy kończynach. Poprzez nabywanie doświadczenia poprawiają miejsce ugryzień, co z czasem prowadzi do zabójczych ukąszeń w podstawę czaszki. Matka często przynosi ranną zdobycz swoim młodym i pozwala ją zabić, by w późniejszych okresach nauki wypuszczać ją, aby młode mogły ją złapać a potem samodzielnie zabić.
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern „najmniejszej troski”). Powszechność hirary amerykańskiej w dużej części Ameryki Środkowej i Południowej może być konsekwencją jej ekologicznej odrębności w porównaniu z większością sympatrycznych drapieżników; preferencje siedliskowe, okresy aktywności i preferencje żywieniowe mogą zmniejszać konkurencję międzygatunkową między E. barbara a innymi drapieżnikami. Mimo że prawdopodobnie gatunek ten jest zagrożony lokalnie w wyniku działalności człowieka, a nawet gdy zagrożenia obecnie zmniejszają jego populację, nadal uważany jest za lokalnie pospolity w całym swoim zasięgu i występuje w różnorodnych siedliskach tak naturalnych jak i zaburzonych. Prawdopodobnie w niektórych częściach Meksyku zasięg hirary amerykańskiej został zmniejszony z powodu niszczenia lasów tropikalnych i rozprzestrzeniania się rolnictwa. Gatunek ten jest również przedmiotem polowań i ginie na drogach w wielu krajach Ameryki Południowej.
Nie odnotowano drapieżnictwa na hirarze amerykańskiej przez większe kręgowce. We wschodniej Brazylii na hirarze zgłoszono jednego pasożyta wewnętrznego świdrowca amerykańskiego (Trypanosoma cruzi) i dwie pchły – pchłę kocią Ctenocephalides felis felis i Hechtiella lopesi. Na zabitej na drodze hirarze w Calakmul w Campeche w Meksyku stwierdzono występowanie trzech nicieni – Molineus sp., Physalopterinae gen. sp. i Angiostrongylus vasosum.
Hirara amerykańska jest popularnym gatunkiem eksponowanym w ogrodach zoologicznych i, jako że łatwo się oswaja, jest często trzymana w niewoli jako zwierzę domowe. Hirara była kiedyś używana przez rdzennych mieszkańców Ameryki do zwalczania gryzoni. Ze względu na bliskie sąsiedztwo siedliska hirary z ludzkimi, zwłaszcza terenami rolniczymi, drapieżnik ten powoduje według człowieka pewne szkody na plantacjach. Hirara też od czasu do czasu zjada drób i plądruje pola kukurydzy i cukrowca lekarskiego, ale szkody te są zwykle minimalne.
