Żako, papuga popielata, papuga szara (Psittacus erithacus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny papugowatych (Psittacidae). Klasyfikacja taksonomiczna jest sporna, zależnie od ujęcia, żako uznaje się za jeden gatunek z trzema podgatunkami lub za dwa odrębne gatunki. Zamieszkują środkową Afrykę oraz Wyspy Świętego Tomasza i Książęcą. Zagrożone wyginięciem.
Dz
DzienneRo
RoślinożerneFitofag, roślinożerca – organizm roślinożerny, odżywiający się roślinami lub częściami roślin. W ekosystemie roślinożercy stanowią pi...
Ow
OwocożerneZi
ZiarnożerneNa
NadrzewneZw
Zwierzęta oswojoneZo
ZoochoriaJa
JajorodneJajorodność – najbardziej rozpowszechniona forma rozrodu płciowego zwierząt, polegająca na rozwoju zarodkowym w jaju wydalonym z organizmu matk...
Zw
Zwierzęta monogamiiMonogamia – najbardziej rozpowszechniony typ związku małżeńskiego, w którym jedna osoba związana jest trwale z jednym partnerem. Monogamicznos...
st
stadne ptakiKo
KolonijneKolonia – forma współżycia organizmów, np. kolonia lęgowa lub forma życiowa organizmów (morfologia, fizjologia) polegająca na tworzeniu prze...
Wy
Wysoce towarzyskieNi
Nie migrująceA
zacznij od...In
Inteligentne zwierzętaGa
GadułyUpierzenie ogółem szarawe. Sterówki jaskrawoczerwone lub kasztanowe (u P. e. timneh). Ponadto u ptaków z podgatunku P. e. timneh górna połowa górnej szczęki jest szaroróżowa, a nie czarniawa. Długość ciała ok. 28–39 cm; masa ciała 402–490 g.
Występowanie zależnie od podgatunku (kolejność taksonów według IOC):
Zdziczałe ptaki podgatunku nominatywnego występują w wielu afrykańskich miastach.
Przeważnie żako zamieszkują gęste lasy. Spotykane są również na skrajach lasów, w przecinkach, lasach galeriowych, namorzynach, obszarach upraw i ogrodach, nie ma jednak pewności, czy są to samodzielnie się podtrzymujące populacje. Żako odnotowywano do 2200 m n.p.m. Zaobserwowano związek między występowaniem żako i palm Elaeis. Pożywieniem tych papug są nasiona i owoce. Żerują w grupach liczących do 30 osobników. Przynajmniej w zachodniej części Afryki w porze suchej podejmują sezonowe wędrówki z najsuchszych części swojego zasięgu.
Są jednymi z najbardziej inteligentnych ptaków, w niektórych aspektach zdolności intelektualne dorównują kilkuletnim dzieciom. Papuga szara nie zdała testu lustra.
Gniazdo ulokowane jest w szczelinie drzewa, od 10 do 30 m nad ziemią. Przeważnie gniazdują samotnie, niekiedy tworzą luźne kolonie. Samica składa 2–5 jaj i sama je wysiaduje przez 21–30 dni. Młode opuszczają gniazdo po około 80 dniach życia. W niewoli żako dożywają około 45 lat. Według danych z 1998 dzikie żako odchowywały wówczas średnio 0,4 pisklęcia na gniazdo.
Według IUCN żako ma status zagrożonej wyginięciem (EN, Endangered). Status zaktualizowano w grudniu 2016, uprzednio w 2012 i 2013 otrzymała rangę gatunku narażonego (VU, Vulnerable). Zagrożeniem dla gatunku jest odłów żako celem sprzedania ich jako zwierzęta domowe. IUCN od 2012 uznaje żako mniejszą (P. e. timneh) za osobny gatunek i podobnie jak w przypadku żako – w 2012 nadała jej status VU, a od 2016 zalicza ją do kategorii EN.
Żako to jedne z popularniejszych zwierząt domowych w Europie, USA i na Bliskim Wschodzie, co zawdzięczają swojej zdolności do naśladowania ludzkiej mowy i innych dźwięków. Popyt na dzikie ptaki zwiększył się (dane z 2006 roku) także w Chinach. Od 1982 do 2001 próbowano sprzedać ponad 1,3 miliona złapanych w naturze żako. Szacunkowo śmiertelność ptaków od złapania do momentu sprzedaży wynosi od 30 do 66%. Inne zagrożenia dla gatunku to utrata środowiska, odłów na sprzedaż wewnątrz krajów i polowanie na żako celem pozyskania mięsa lub części ciała oraz piór używanych jako dekoracja lub w magicznych rytuałach. W 2016 najwięcej legalnie sprzedanych żako pochodziło z centralnej Afryki.
Gatunek od 2017 jest wymieniany w Załączniku I konwencji CITES, wcześniej był umieszczany w mniej rygorystycznych załącznikach II i III.
