Dziwogon popielaty (Dicrurus leucophaeus) – gatunek średniej wielkości wędrownego ptaka z rodziny dziwogonów (Dicruridae). Występuje od wschodniego Afganistanu przez podnóża Himalajów i południowo-wschodni Tybet po Chiny na południe od Mandżurii i Hajnan oraz po Azję Południowo-Wschodnią, w tym część Filipin. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Entomofag, owadożerca – zwierzę lub rzadziej roślina odżywiające się owadami – zarówno larwami, poczwarkami, jak i dorosłymi owadami. Entomo...
Lą
LądoweJajorodność – najbardziej rozpowszechniona forma rozrodu płciowego zwierząt, polegająca na rozwoju zarodkowym w jaju wydalonym z organizmu matk...
Mi
MigrująceA
zacznij od...Długość i masa ciała zależnie od podgatunku wynoszą: 25,5–29 cm (podgatunek nominatywny); 23–26 cm (D. l. leucogenis); 26–28 cm, 32–45 g (dziwogon długosterny); 26–30 cm, 40–55 g (D. l. hopwoodi); jedna samica – 24 cm, 34 g (D. l. salangenis). U osobników podgatunku nominatywnego upierzenie jest w całości popielate, dość ciemne na gardle i spodzie ciała. Mają jedwabiście ciemny pasek czołowy i czarniawą brodę tak jak i przedstawiciele innych podgatunków. Ogon jest długi (122–136 mm) i głęboko wcięty (28–41 mm). Zewnętrzne sterówki nieznacznie poszerzają się na zewnątrz i do góry. Tęczówka czerwona. Dziób mocny, czarny. Nogi czarne. W upierzeniu dymorfizm płciowy nie występuje, samce są za to nieco większe od samic. Osobniki młodociane są od dorosłych bardziej brązowe, ze słabo widocznymi białymi krawędziami piór na brzuchu i pokrywach podogonowych. Ponadto ich skrzydła i ogon są znacząco krótsze, a tęczówka – brązowa.
W 1949 w formie krótkiej monografii ukazała się rewizja dotychczasowej systematyki dziwogonów. Charles Vaurie przyznał w niej rację Klossowi oraz Hartertowi (którzy rewizji dokonywali przed nim) i uznał dziwogony popielate za najtrudniejsze do oznaczenia co do podgatunku. Występuje wśród nich znaczna zmienność w ubarwieniu i w rozmiarach ciała, niekiedy i w obrębie jednego podgatunku. Ogólnie szarość w upierzeniu waha się od głębokiego łupkowego odcieniu po jasną „francuską szarość”. U najciemniej ubarwionych podgatunków na wierzchu ciała występuje jednolity połysk. Im jaśniejsze dziwogony popielate się stają, tym mniejszy połysk wykazują, a u najjaśniejszych ten zanika. Pasek czołowy jest matowy, barwy od czarnej po popielatą. U niektórych podgatunków występuje biała maska, bardzo zmienna zasięgiem – od kantarka po plamę z boków głowy sięgającą za policzek.Dalej przedstawiono różnice między przedstawicielami danego podgatunku a nominatywnego, o ile nie zaznaczono inaczej.
Zasięg występowania dziwogonów popielatych ciągnie się od wschodniego Afganistanu przez podnóża Himalajów po południowo-wschodni Tybet, część Chin na południe i wschód od linii Syczuan–Pekin (w tym Hajnan). Dalej na południe biegnie przez Azję Południowo-Wschodnią, Sumatrę i okoliczne wyspy, Borneo, Jawę, Bali, Palawan i Lombok. Dziwogony popielate z północnych populacji są wędrowne, zimują na subkontynencie indyjskim po Sri Lankę oraz w Azji-Południowo-Wschodniej aż po Półwysep Malajski. Zalatują do Tajwanu.
Zasięg występowania w zależności od podgatunku:
Dziwogony popielate zamieszkują przede wszystkim lasy (chętniej te świetliste), głównie w terenach górskich. Pojawiają się też na terenach bardziej pagórkowatych, równinach i na wybrzeżu. Występują między innymi w lasach deszczowych i zaroślach bambusów w tychże oraz w mieszanych lasach sosen, dębów i różaneczników (Pinus–Quercus–Rhododendron). Odwiedzają skraje lasów i przecinki, zarośla (również na plażach), a także okolice upraw, parki, ogrody miejskie, porośnięte drzewami pobocza dróg czy plantacje, na przykład kauczukowca (Hevea), teczyny (Tectona) i olejowca gwinejskiego (Elaeis guineensis). Na Półwyspie Malajskim przedstawiciele poszczególnych podgatunków w większości zamieszkują podobne środowiska. Te z lokalnych populacji preferują jednak namorzyny, a przybywające z północy chętnie wędrują w głąb półwyspu wzdłuż tras wycinki, gdzie osiadłe na Półwyspie dziwogony popielate się nie zapuszczają. Na Borneo również występują na namorzynach.
W Himalajach dziwogony popielate gniazdują do 2500 m n.p.m. w Pakistanie i 3000 m n.p.m. w Indiach. Ich lęgowiska przeważnie leżą jednak na pogórzu. W Chinach występują najczęściej między 600 a 2500 m n.p.m., a w Junnanie i do 4000 m n.p.m. Na Półwyspie Malajskim zamieszkują tylko niziny, jedno stwierdzenie z Jelebu z 400 m n.p.m. dotyczy wędrującego osobnika. W Archipelagu Sundajskim odnotowywane były do 3000 m n.p.m., na Lombok – do 1300 m n.p.m., na Sumatrze – między 600 a 2400 m n.p.m.
Dziwogony popielate są aktywne głównie o zmierzchu. Często widuje się je siedzące wysoko na odsłoniętej gałęzi na skraju zadrzewienia. Podążają za bydłem, jeżdżą na grzbiecie bawołu czy owcy (tak jak to czynią dziwogony czarne) i łapią wypłoszone przez nie owady. Żerują samotnie, w parach lub niewielkich grupach. Mogą zbierać się w 30 lub więcej osobników, zwłaszcza podczas polowania na uskrzydlone termity. Raz obserwowano w Indiach kilka dziwogonów popielatych, które dołączyły do większej grupy dziwogonów czarnych i ostrolotów palmowych (Artamus fuscus), aby ścigać uciekające przed ogniem owady. W obrębie zasięgu gniazdowania normalne dla dziwogonów popielatych jest jednak przebywanie samotnie lub w parach. 2–3 zimujące osobniki mogą trzymać się razem, ale nie dzielą jednej gałęzi.
Pożywieniem dziwogonów popielatych są głównie owady, łapią niewielkie kręgowce. Zjadają też nektar. To jedne z ptaków najbardziej regularnie odwiedzających kwiaty wełniaków (Bombax) i koralodrzewi (Erythrina); korzystają też z kwiatów gatunków introdukowanych jak Grevillea i eukaliptus (Eucalyptus). Wśród ich zdobyczy odnotowano prostoskrzydłe (Orthoptera), ważki (Odonata), straszyki (Phasmida), motyle (Lepidoptera), modliszkowate (Mantidae) i wiele mniejszych owadów, w tym termity (Isoptera), mrówki (Formicidae) i inne błonkówki (Hymenoptera) – również jadowite – chrząszcze (Coleoptera) i muchówki (Diptera). Niekiedy zjadają niewielkie jaszczurki i małe ptaki, w tym pokrzewki (Sylviidae) i paskowniki (Aegithina).
Okres lęgowy w Himalajach trwa od marca do czerwca, w Chinach – od kwietnia do czerwca, w środkowej Mjanmie – w kwietniu, na Sumatrze – od marca do maja, a na wyspach w południowej części zasięgu – od stycznia do sierpnia (największe nasilenie w kwietniu). Na Borneo zniesienia stwierdzano w czerwcu i lutym. Przeważnie dziwogony popielate wyprowadzają jeden lęg w sezonie. Są dosyć terytorialne. Wykazują agresję w stosunku do potencjalnych drapieżników, takich jak wrony wielkodziobe (Corvus macrorhynchos), jeśli te zbliżą się do gniazda na mniej niż 60–70 m.
Obydwa ptaki z pary uczestniczą w budowie gniazda. Samiec przynosi materiały, samica zaś odpowiada za większość budowy; na początku samiec może niekiedy jej w tym pomóc. Gniazdo jest gotowe po 5–10 dniach (dla porównania, u dziwogonów ogółem budowa może trwać do 20 dni). Ma formę wątłej konstrukcji o kształcie płytkiej czarki. Budulec stanowią części roślin, jak korzonki, łodygi traw, liście, korzenie powietrzne figowców (Ficus) czy części kwiatów podczas rozwoju nasion. Są ciasno splecione i połączone jeszcze pajęczyną, w całość mogą być wplecione liście albo porosty. Nierzadko zawartość gniazda widać od spodu. U dziwogonów długosternych odnotowano średnicę zewnętrzną gniazda 10–12 cm, wysokość zewnętrzną 4–5 cm oraz 7,6 cm średnicy i 3 cm wysokości wewnętrznej (u D. l. nigrescens odpowiednio 9 cm i 3 cm). Zwykle gniazda umieszczane są wysoko (często między 15 a 20 m nad podłożem), okazjonalnie niżej (do 3 m nad podłożem). Są przymocowane lub zawieszone w rozwidleniu na końcu cienkiej gałęzi, często nad brzegiem rzeki. Na Półwyspie Malajskim znajdowano gniazda dziwogonów popielatych na zewnętrznych gałęziach drzew na namorzynach, w tym Sonneratia (krwawnicowate), na kauczukowcach i drzewach ogrodowych (albicja, Albizzia); w Indiach i Mjanmie – na drzewach w lasach mieszanych, u nasady liścia palmowego lub na łodydze bambusa, oparte o węzeł. Gniazdo może znajdować się w odsłoniętym miejscu, na przykład na pozbawionym liści drzewie.
W zniesieniu znajduje się od 2 do 4 jaj. Zarówno barwa tła, jak i wzory na skorupie są opisywane różnie, także w zależności od podgatunku. Podgatunek nominatywny – intensywnie ciemnołososiowa lub o barwie terakoty z ciemnymi czerwonobrązowymi plamami i szarawymi lawendowymi wzorami pod nimi; dziwogony borneańskie i D. l. leucogenis – od jasnoróżowej po jasnopomarańczową z ciemnymi szkarłatnymi plamami i szarolawendowymi wzorami pod spodem; dziwogony długosterne – od białej (rzadko) przez jasną kremowożółtą po intensywnie łososiową, różaną lub w kolorze terakoty; D. l. hopwoodi – pokryta ciemnymi czerwonobrązowymi lub fioletowymi plamami zakrywającymi częściowo lawendowe, liliowe lub różowoszare. Wymiary w zależności od podgatunku (liczba jaj nie została podana dla trzech pierwszych): D. l. longicaudatus – średnio 23,6 × 18,2 mm, D. l. hopwoodi – 24,6 × 18,5 mm, D. l. leucogenis – 25,5 × 20 mm, D. l. stigmatops – 22,5–26 × 17,5–18,5 mm (n = 4). Wysiadywanie trwa około 13 dni, uczestniczą w nim oba ptaki z pary. Również oba opiekują się pisklętami. Brak informacji o czasie potrzebnym do opierzenia się młodych.
Pasożytem lęgowym dziwogonów popielatych może być kukułka krótkoskrzydła (Cuculus micropterus).
