Zimorodek
Zimorodek zwyczajny, zimorodek (Alcedo atthis) – gatunek niewielkiego ptaka rybożernego z podrodziny zimorodków (Alcedininae) w rodzinie zimorodkowatych (Alcedinidae).
Dz
DzienneMi
MięsożerneRy
RybożerneLą
LądoweZw
Zwierzęta oswojoneTe
TerytorialneTerytorium – obszar zajmowany wyłącznie przez jedno zwierzę lub grupę zwierząt. Własne terytorium zwiększa szanse przeżycia osobnika, gdyż z...
Ja
JajorodneJajorodność – najbardziej rozpowszechniona forma rozrodu płciowego zwierząt, polegająca na rozwoju zarodkowym w jaju wydalonym z organizmu matk...
Na
NadrzewneSe
Seryjna monogamiaSa
SamotneCz
Częściowy migrantC
zacznij od...Ko
Kolorowe zwierzętaDługość ciała około 16 cm; masa ciała samców z podgatunku atthis 23–35 g, z podgatunku ispida 29–45 g, z podgatunku bengalensis 19–40 g, masa ciała samic z podgatunku atthis 30–35 g, z podgatunku ispida 34–46 g, z podgatunku bengalensis 20–30 g; rozpiętość skrzydeł 24–26 cm. Niewielki ptak z nieproporcjonalnie dużą głową, długim dziobem i krótkim ogonem. Głowa i dziób są niemal długości tułowia . Z wierzchu niebieski (grzbiet jasnoniebieski, skrzydła z zielonkawym odcieniem; barwa w pewnym stopniu zależy od oświetlenia), od spodu pomarańczowy z białym gardłem. Policzek i kantarek pomarańczowe, biała plama z boku szyi. W okresie lęgowym samica ma żuchwę przynajmniej w 2/3 zabarwioną różowawo-pomarańczowo, natomiast dziób samca jest cały czarny lub z niewielką ilością różowego przy nasadzie żuchwy. Młode ptaki obu płci mają cały czarny dziób, brązowe znaczenia na piersi i ciemny wierzch stóp. Głos to przenikliwy gwizd, często wydawany w locie. Mimo jaskrawego ubarwienia, trudno go zauważyć, kiedy czatuje nieruchomo nad wodą i często zdradza swoją obecność właśnie głosem.
Zimorodek zwyczajny występuje w zależności od podgatunku:
Na obszarach o łagodnym klimacie przez cały rok, zimorodek zwyczajny nie podejmuje wędrówek, jednak na terenach, gdzie rzeki i zbiorniki wodne zamarzają zimą, ptaki te podejmują wędrówki po sezonie lęgowym. Większość ptaków zimuje w południowych częściach obszaru lęgowego, jednak nieliczne z nich przelatują nad Morzem Śródziemnym na południe do Afryki, a ptaki ze wschodniego zasięgu swojego występowania do Azji Południowo-Wschodniej. Zimorodki odbywają wędrówki głównie nocą, a niektóre populacje z Syberii muszą pokonać dystans niemal 3000 km pomiędzy terenami lęgowymi a zimowiskami.
Zimorodek zwyczajny jest szeroko rozprzestrzeniony w Europie, Azji i północnej Afryce, głównie na południe od równoleżnika 60°N. Jest powszechnym gatunkiem lęgowym na większości swojego rozległego zasięgu w Europie, w północnej Afryce głównie zimuje, jednak nieliczne populacje odbywają lęgi na wybrzeżu Maroka i Tunezji. W regionach o klimacie umiarkowanym, zimorodek zasiedla czyste, wolnopłynące strumienie i rzeki oraz jeziora z brzegami silnie porośniętymi roślinnością. Odwiedza zarośla i krzewy ze zwisającymi gałęziami blisko płytkiej, otwartej wody, w której żeruje. W zimie chętniej żeruje na wybrzeżach, często w estuariach, czy zatokach oraz wzdłuż skalistych wybrzeży. Populacje tropikalne spotykane są przy wolno płynących rzekach, nad namorzynowymi strumieniami, czy na bagnach.
Zimorodki są ważnymi elementami ekosystemów i dobrymi bioindykatorami zdrowia społeczności słodkowodnych. Najwyższe gęstości ptaków lęgowych notowane są w siedliskach z czystą wodą oraz drzewami i krzewami na brzegach, co ułatwia obserwację ofiar. Siedliska wybierane przez zimorodki mają również najwyższą jakość wody, więc obecność tego ptaka potwierdza normę jakości wody.
W Polsce to nieliczny (niegdyś nieliczny lub średnio liczny) ptak lęgowy, spotyka się go na całym niżowym obszarze kraju. W latach 2008–2012 jego liczebność na terenie kraju szacowano na 2500–6000 par. Liczebność zimorodków wykazuje silne fluktuacje, co w dużej mierze zależy od przeżywalności tych ptaków w czasie surowych zim.
Istotnymi aspektami siedliska zimorodka zwyczajnego są nieruchome lub delikatnie płynące wody obfitujące w małe ryby, a także trzcina, sitowina lub przybrzeżne krzewy z wystającymi gałęziami. Przebywa też nad strumieniami, małymi rzekami, kanałami i rowami melioracyjnymi, a także nad jeziorami, stawami i zalanymi żwirowniami. Niezbędnym elementem siedliska zimorodka są również odpowiednie skarpy na czas sezonu lęgowego, ale miejsca gniazdowania mogą być oddalone o ponad 250 m od wód, w których ptak ten zdobywa pożywienie. Podczas zimy staje się bardziej przybrzeżny, częściej występuje u ujścia rzek, w portach i na skalistych wybrzeżach morskich. W tropikalnych regionach swojego zasięgu przebywa w dolnym biegu rzek z gęsto pokrytymi roślinnością brzegami, w potokach wśród namorzynów, na bagnach i zalanych łąkach oraz nawet w dużych ogrodach. We wschodniej części swojego zasięgu wchodzi w kontakt z kilkoma innymi podobnymi gatunkami zimorodków, co może ograniczyć wybór jego siedliska.
Zimorodek żywi się głównie rybami, które chwyta, nurkując pionowo w dół w potokach i rzekach. Zjada także wodne owady, żaby i raki. Lata nisko nad wodą. W czasie polowania siaduje na gałęziach nad rzeką i czatuje na zdobycz, wypatrując ofiar znajdujących się w wodzie. Z tego też powodu zamieszkuje akweny o czystej wodzie, bogate w odpowiedniej wielkości ryby. Atakuje je z zasadzki lub krótkiego lotu zwisającego. Jeśli pokarm jest przeznaczony dla samego ptaka, to połyka go, rybią głowę skierowując do przełyku przodem. W przypadku gdy podaje ją młodemu, ryba jest przekręcona w dziobie.
Podobnie jak inne zimorodki, zimorodek zwyczajny jest ptakiem silnie terytorialnym. Ponieważ każdego dnia musi przyjmować pokarm o masie równej około 60% masy jego ciała, ważne jest, aby miał kontrolę nad odpowiednim odcinkiem rzeki. Przez większość roku prowadzi samotny tryb życia, dnie spędzając w gęstej roślinności. Jeśli na jego terytorium pojawi się inny zimorodek, ptaki mogą ze sobą walczyć, chwytając jeden drugiego za dziób i próbując przytrzymać go pod wodą. Zimorodki dobierają się w pary jesienią, ale każdy ptak zachowuje oddzielne terytorium, o średniej długości co najmniej jednego kilometra, maksymalnie do 3,5 km, a terytoria są łączone dopiero na wiosnę.
Zaloty są inicjowane przez samca, który ściga samicę, nieustannie ją nawołując, a następnie karmi ją rytualnie, po czym następuje najczęściej kopulacja.
Gniazdo znajduje się w norze wykopanej przez obydwa ptaki pary, w niskim stromym brzegu rzeki, a niekiedy w kamieniołomie lub innym odsłonięciu terenu. Nora ma gładkie ściany i niewielki spad. Ma średnio 60–90 cm długości i jest zakończona powiększoną komorą. Nora jest początkowo czysta, jednak z czasem gromadzą się w niej odpadki z pozostałości po rybach oraz wypluwki.
Zimorodek zwyczajny składa zazwyczaj od dwóch do dziesięciu śnieżnobiałych jaj o przeciętnej szerokości 1,9 cm, długości 2,2 cm i masie około 4,3 g, z czego 5% stanowi skorupka. Z jednego lub dwóch jaj w większości lęgów nie wykluwają się pisklęta, ponieważ rodzic nie jest w stanie ich przykryć. Obie płci wysiadują jaja w ciągu dnia, ale nocą tylko samica. Wysiadujący ptak zamiera w bezruchu z głową skierowaną ku wyjściu, po wypluciu wypluwki zawsze rozbija ją dziobem na kawałki. Pisklęta są gniazdownikami, wykluwają się po 19–20 dniach inkubacji. Bezbronne pisklęta pozostają w gnieździe przez kolejne 24–25 dni, niekiedy dłużej. Gdy podrosną wystarczająco, młode ptaki będą podchodzić do wejścia do gniazda na karmienie. W trakcie sezonu para może wyprowadzić dwa, a niekiedy trzy lęgi.
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje zimorodka zwyczajnego za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 0,7–1,4 miliona dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji nie jest znany, w Europie liczebność tego gatunku spada.
W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC).
Głównym powodem zanikania tego niewielkiego ptaka jest utrata siedlisk, głównie nienaturalna obudowa zbiorników (np. likwidacja urwistych skarp), zanieczyszczenie wody i niepokojenie powodowane przez wędkarzy i wczasowiczów. Zabijano je niegdyś dla kolorowych piór i przez wyławianie ryb . W ramach działań ochronnych należy ograniczać plany zabudowy hydrotechnicznej dolin rzecznych, unikać wycinki drzew w linii brzegowej rzek i jezior, prowadzić korekty profilu skarp, które uległy erozji, wytypować „strefy ciszy” na rzekach o znacznych liczebnościach zimorodka, ograniczać penetracje nabrzeży przez ludzi w okresie lęgowym.
