Wiewiórka amazońska (Sciurus spadiceus) – gatunek gryzoni z rodziny wiewiórkowatych zamieszkujący nizinne lasy Amazonii i podnóża Andów: w Boliwii, Brazylii, Kolumbii, Ekwadorze i w Peru. Jest roślinożercą i żywi się głównie dużymi orzechami o twardej skorupie. Gatunek ma rozległy zakres występowania, prawdopodobnie dużą populację. Z tych powodów Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody zaliczyła S. spadiceus do gatunków najmniejszej troski i umieściła go w kategorii LC (Least Concern).
Fitofag, roślinożerca – organizm roślinożerny, odżywiający się roślinami lub częściami roślin. W ekosystemie roślinożercy stanowią pi...
Lą
LądoweŻyworodność, żyworództwo, wiwiparia – rodzaj reprodukcji polegający na tym, że komórki jajowe zapładniane są w obrębie dróg rodnych sami...
S
zacznij od...Sciurus spadiceus należy do dużych wiewiórek. Charakteryzuje się zmiennym wzorcem koloru sierści, ale zazwyczaj wybarwiona jest na czerwonawo-brązowo: od koloru ciemnokasztanowego po rdzawopomarańczowy, z ciemniejszym pasem w części grzbietowej. Część brzuszna jest zwykle biała, bladopomarańczowa lub żółtawa i wyraźnie kontrastuje z wybarwieniem grzbietu. Ogon tych wiewiórek jest pokryty gęstym włosem, czarnym lub ciemnobrązowym u nasady i pomarańczowym lub rdzawym na końcu, a łapy są ciemnoczerwone lub czarne. Czasami występują formy melanistyczne. Pod względem budowy ciała różni się od innych wiewiórek zamieszkujących zakres występowania gatunku. Tropikowiórka karłowata oraz gatunki zgrupowane w rodzaju Microsciurus są od niego wyraźnie (o około 30%) mniejsze i mają inną budowę czaszki. Gatunki sympatryczne w stosunku do S. spadiceus: Sciurus aestuans oraz Sciurus gilvigularis także są mniejsze (około 50%) i mają wybarwienie futra brązowe lub aguti. Sciurus ignitus i Sciurus sanborni również są mniejsze (masa ich ciała osiąga tylko około 60% masy ciała S. spadiceus), mają inne wybarwienie, a ich uszy są znacznie mniej porośnięte włosami. Sciurus pyrrhinus ma podobne ubarwienie sierści, ale jest wyraźnie mniejszy. Z kolei Sciurus flammifer jest większy od S. spadiceus o około 10%.
Samice mają 4 pary sutków.
Wiewiórka zamieszkuje nizinne lasy Amazonii i podnóża Andów. Poszczególne populacje zamieszkują tereny od południowej Kolumbii i Wenezueli, na południe przez lasy nizinne Peru do Brazylii i Ekwadoru oraz zachodniej Boliwii. Przedstawiciele podgatunku S. s. spadiceus zostali po raz pierwszy schwytani w brazylijskim stanie Mato Grosso w Brazylii, taka została określona ich typowa lokalizacja i najprawdopodobniej przede wszystkim mieszkają w Brazylii. S. s. steinbachi zasiedla głównie tereny w Boliwii, gdzie były zlokalizowane pierwsze opisywane okazy. S. s. tricolor opisany jako podgatunek o typowej lokalizacji w Peru najprawdopodobniej zamieszkuje tereny głównie w tym państwie. Niektóre źródła wskazują jednak, że jest także obecny w Ekwadorze.
Wiewiórka amazońska najczęściej spotykana jest w lasach deszczowych Amazonii, w terenach na których rozróżnia się pory suche i deszczowe, o sezonowych powodziach. Wiewiórka ta często spotykana jest na ziemi, w niskich zaroślach lub na drzewach, ale zamieszkuje górne piętro lasu. Podczas powodzi nie opuszcza siedliska. Siedlisko porastają bardzo zróżnicowane gatunki drzew. Drzewostan siedliska populacji żyjącej w peruwiańskim rezerwacie Tamshiyacu-Tahuayo był zdominowany przez palmy Mauritia flexuosa. Naukowcy przypuszczają, że wiewiórki amazońskie lokują swoje gniazda na gałęziach lub w krzewach i budują je z liści i gałązek, formując je na kształt kuli. Gniazdo (należące do S. spadiceus lub blisko z nim spokrewnionego S. igniventris) zbadane przez naukowców w 2010 roku w nizinnym lesie w rezerwacie Tamshiyacu-Tahuayo w regionie Loreto w Peru, zlokalizowane było na wysokim (19,2 m) drzewie (wrzosowcu z rodzaju Eschweilera) o pierśnicy 42,7 cm na wysokości 3,6 m nad poziomem terenu. Gniazdo było umieszczone wewnątrz splotów byliny z rodziny bromeliowatych, a zostało zbudowane z suchych liści, patyków i włókien palmy Attalea butyracea z rodziny arekowatych. Wejście zorientowane było w kierunku północnym (356º). Wiewiórki amazońskie mogą także sytuować swoje gniazda w dziuplach drzew.
Sciurus spadiceus prowadzi dzienny tryb życia i wykazuje aktywność przez cały rok. Nie jest związany z danym terytorium. Zwierzęta z obserwowanej populacji na terenie Amazon Research Center w rezerwacie Tamshiyacu-Tahuayo w regionie Loreto w Peru wykazywały 10-godzinny dzienny cykl aktywności dobowej.
Sciurus spadiceus wiedzie samotne życie, ale gatunek wykazuje zdolność do adaptacji do żerowania w grupach. Podczas badań przeprowadzonych w boliwijskim Parku Narodowym Madidi zlokalizowanym w dolnym dorzeczu Tuichi naukowcy stwierdzili, że teren o powierzchni 1 km² zasiedla statystycznie 12,2 osobnika. Naukowcy odnotowali zróżnicowanie liczby wiewiórek na danym terenie w zależności od pory roku. Najprawdopodobniej jest ono związane z dostępnością pożywienia.
Badania przeprowadzone przez naukowców w Parku Narodowym Manú w południowo-wschodniej części Peru wykazały, że wiewiórki żyjące samotnie zaniepokojone nie wydawały żadnych dźwięków ostrzegawczych, ale uciekały, starając się ukryć w niskiej roślinności. Jednak zwierzęta żyjące w grupie (zazwyczaj 2–4 osobników) wskakiwały na wyższe rośliny, na wysokość 2–4 m; z tego miejsca obserwowały intruza i alarmowały współtowarzyszy, wydając głośne i uporczywe dźwięki wykonując przy tym rytmiczne ruchy ogonem w górę i w dół. Perri Eason zwraca uwagę na dwa rodzaje wydawanych dźwięków: głośne „kichnięcia” i krótkotrwałe odgłosy podobne do parsknięcia.
Wiewiórka amazońska jest roślinożercą i chętnie żywi się dużymi orzechami o twardej skorupie. W zachodniej części Amazonii większość diety tej wiewiórki stanowią owoce arekowców z rodzaju Astrocaryum, Atalia, Scheelea oraz bobowate Dipteryx. Badanie składu menu populacji w rezerwacie Tamshiyacu-Tahuayo w 2010 roku potwierdziło, że owoce arekowców są spożywane najchętniej. Owoce rodzaju Astrocaryum stanowiły około 83% diety, owoce Attalea (A. maripa) 11%, a Licania 6%. Wśród Astrocaryum dominowały orzechy A. chambira (80%), zaś resztę stanowiły owoce A. murumuru (13%) oraz A. jauari (7%).Zebrane orzechy mogą być magazynowane w ziemi. Sporadycznie S. spadiceus może zjadać niewielkie ilości gliny i gleby.
Na przedstawicielach gatunku pasożytują Eimeria damnosa z gromady Kokcydia i nieokreślone gatunki z rodzajów Giardia i Trypanosoma. W osoczu krwi badanych zwierząt odkryto wiciowce prawdopodobnie z gatunków świdrowiec amerykański (Trypanosoma cruzi) oraz świdrowiec szczurzy (Trypanosoma lewisi).
Do drapieżników polujących na S. spadiceus należą ocelot wielki i jaguar amerykański.
Cykl życiowy tego gatunku nie jest znany. Na podstawie obserwacji pojawienia się młodych wiewiórek w peruwiańskiej populacji Sciurus spadiceus w początku czerwca można domniemywać, że rozród może się odbywać jesienią (na półkuli południowej). W Boliwii możliwy jest rozród w sierpniu. Samica rodzi zwykle 2–4 (lub 2–5) młodych.
Głównym zagrożeniem dla Sciurus spadiceus jest redukcja i fragmentacja siedlisk. Ponadto zwierzęta tego gatunku są odławiane na pożywienie przez lokalne społeczności. Polowania na te wiewiórki prowadzone są między innymi w Limoncocha w Ekwadorze i w rejonie miasta Iquitos w Peru.
Gatunek ma rozległy zakres występowania, prawdopodobnie dużą populację. Z tych powodów Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody zaliczyła S. spadiceus do gatunków najmniejszej troski i umieściła go w kategorii LC (Least Concern).
