Żubr
Żubr europejski, żubr (Bos bonasus) – gatunek łożyskowca z rodziny wołowatych, rzędu parzystokopytnych. W 2013 roku światowa liczebność gatunku wynosiła 5249 osobników, z czego 1623 przebywało w hodowlach zamkniętych, a 3626 żyło w wolnych i w półwolnych populacjach. Według danych z 2013 roku w Polsce żyło 1377 żubrów, z czego większość (1138) w stadach wolnościowych (pięć populacji), z końcem 2017 liczba ta wzrosła do 1873 osobników, z końcem 2019 do 2269 zwierząt, a u schyłku 2020 do 2316. W 2021 roku liczebność wynosiła 2429 osobników (w tym 206 w hodowlach zagrodowych (76 samców oraz 130 samic) i 2223 w hodowlach wolnych).
Żubr jest największym ssakiem lądowym w Europie.
Dz
DzienneRo
RoślinożerneFitofag, roślinożerca – organizm roślinożerny, odżywiający się roślinami lub częściami roślin. W ekosystemie roślinożercy stanowią pi...
Tr
TrawożerneLu
LudożerneFoliofag - fitofag wyspecjalizowany w zjadaniu liści. Ponieważ liście zawierają dużo ciężkostrawnej celulozy, a także stanowią relatywnie ...
Lą
LądoweKu
KursorycznePr
PrzedspołeczneZw
Zwierzęta pasące sięWypas – wyprowadzanie i pilnowanie grupy zwierząt na pastwiskach, co jest ściśle związane z gospodarką pasterską. W Beskidach wypasano najcze...
Zw
Zwierzęta przeglądająceZo
ZoochoriaSt
StadneNo
NomadyczneŻy
ŻyworodneŻyworodność, żyworództwo, wiwiparia – rodzaj reprodukcji polegający na tym, że komórki jajowe zapładniane są w obrębie dróg rodnych sami...
Po
PoligamiaSp
SpołeczneSt
StadneStado – grupa osobników tego samego, rzadziej różnych gatunków zwierząt, żyjąca na określonym terytorium, związana mniej lub bardziej zaaw...
Zw
Zwierzęta z hierarchią dominacjiHierarchia społeczna, hierarchia dominacyjna – społeczna przewaga pojedynczych osobników nad innymi, oparta na dominacji socjalna struktura grupy ...
Ni
Nie migrująceW
zacznij od...Głowa żubra jest stosunkowo duża i ciężka o szerokim i wypukłym czole, oczy małe, krótkie rogi skierowane do góry i zagięte do środka. Szyja żubra jest gruba, krótka z wyraźnym podgardlem. Przód tułowia wygląda na bardzo potężny na skutek silnie rozwiniętego kłębu i porastającej go kasztanowo-brunatnej sierści, która w zimie jest ciemniejsza niż latem. Sierść w dolnej części głowy, przodu i szyi jest długa, na głowie, karku i kłębie występuje grzywa złożona z włosów ościstych.
Obserwuje się dymorfizm płciowy wyrażony rozmiarami ciała:
Ponadto cechą charakterystyczną byków jest znaczna dysproporcja między przednią a tylną częścią ciała. Przód mają szeroki, masywny, z wyraźnym garbem, porośnięty długą, kudłatą grzywą, tył zaś stosunkowo mały i pokryty krótką sierścią.
Żubry zasiedlają lasy mieszane z podmokłymi polanami. W stanie dzikim pod koniec XX wieku i na początku XXI wieku występowały w Polsce, Litwie, Ukrainie, Rosji, Białorusi, Słowacji (Park Narodowy „Połoniny”) i Niemczech. W 1997 roku na świecie żyło 2925 żubrów (z czego w Polsce ok. 600–700 szt.).
Żubry konsumują wiele gatunków roślin. Podstawę diety stanowią rośliny zielne i trawy (70–90% całości pokarmu), znajdowane na dnie lasu i na zrębach oraz na łąkach i polach uprawnych w jego pobliżu. Niechętnie zjadane są turzyce o ostrych liściach. Uzupełnienie diety, zwłaszcza w okresie późnej zimy i wczesną wiosną, stanowią kora oraz pędy niektórych drzew i krzewów. Szczególnie chętnie spałowane są dąb, jesion i grab. Ponadto zimą zjadane są żołędzie. W Bieszczadach poza okresem wegetacyjnym ważnym pokarmem są zimozielone liście jeżyn.
W diecie żubrów dominują generalnie rośliny typowe dla łąk podmokłych oraz polan, zaś pędy drzew i krzewów są raczej rzadsze. Przystosowaniem do diety złożonej z flory łąkowej są szeroki pysk oraz zęby o wysokich koronach, które są przystosowanych do ciągłego ścierania przez krzemionkę zawartą w trawach.
Dorosły żubr zjada od 40 do 60 kg paszy na dobę. Żerowanie zajmuje mu 50–80% czasu od wschodu do zachodu Słońca.
Na stanowiskach niektórych wolnych populacji żubrów praktykuje się dokarmianie zimowe. W Puszczy Białowieskiej zwyczaj ten sięga co najmniej XVIII wieku. Wszędzie podstawą karmy zimowej jest siano łąkowe, a w Puszczy Białowieskiej dodatkowo ścina się całe drzewa topoli osiki, ułatwiając zwierzętom dostęp do kory oraz pędów. Udostępnianie żubrom dodatkowego pokarmu pozwala ograniczyć śmiertelność, ale stanowi też pewne zagrożenie. Wokół miejsc dokarmiania formują się duże stada, co może sprzyjać przenoszeniu się chorób. Ponadto zaburzone zostają naturalne zachowania, w tym tendencja do migracji i zasiedlania nowych terenów.
Samice dojrzewają płciowo w drugim lub trzecim roku życia, zazwyczaj rok później rodzą pierwsze młode. Samce osiągają dojrzałość w trzecim roku, ale uczestniczą w rozrodzie przeważnie pomiędzy siódmym a dwunastym rokiem życia.
Ruja u samic występuje najczęściej od sierpnia do października. W czasie jej trwania przez dwa do trzech dni samicy towarzyszy jeden samiec, odpędzający rywali. Słabsze osobniki zazwyczaj ustępują, ale w wypadku konfrontacji samców o podobnej kondycji może dochodzić do walk, czasem poprzedzonych pokazem siły (łamanie młodych drzewek, tarzanie się, rozgrzebywanie ziemi kończynami). Urazy ponoszone przez samce w walkach mogą być śmiertelne. Ciąża trwa około dziewięciu miesięcy, średnio 264 dni. Przed porodem samica opuszcza stado i wraca do niego dopiero z kilkudniowym cielakiem. Rodzi zazwyczaj jedno cielę raz na dwa lata, a okres karmienia trwa co najmniej rok. Młode po przyjściu na świat ważą od 16 do 35 kg.
Tryb życia jest typowy dla zwierząt żyjących na terenach otwartych, tzn. żubry tworzą stada, a samice włączają potomstwo do stada zaraz po porodzie. Na podstawie badań składu chemicznego kości z materiału kopalnego ustalono, że zwierzęta te zamieszkiwały na terenach otwartych, przejście do życia leśnego nastąpiło wskutek ocieplenia klimatu w holocenie i ekspansji lasów, a następnie ekspansji człowieka
Zarówno samice z nowo narodzonymi młodymi, jak i samce w okresie rozrodczym mogą być agresywne w stosunku do człowieka.
W 2013 liczba zwierząt w Polsce wynosiła około 1400 sztuk, z czego 270 mieszkających od 1963 w Bieszczadach to żubry białowiesko-kaukaskie (nieudana ich introdukcja miała też miejsce w Gorcach), reszta to żubry białowiesko-nizinne. Żubry białowiesko-kaukaskie to osobniki, które mają geny ostatniego żubra kaukaskiego czystej krwi. Był to byk imieniem Kaukasus, wywieziony w roku 1908 do prywatnego zwierzyńca w Boitzenburgu w Niemczech: przeżył tam 18 lat i podczas odtwarzania gatunku z braku krów rasy kaukaskiej był używany do krycia krów rasy nizinnej. Żubry nie posiadające jego genów nazywane są białowiesko-nizinnymi: różnica między rasami dziś jest niedostrzegalna, chociaż jest notowana w dokumentach.
Prawie połowa polskiej wolnej populacji skupiona jest w Puszczy Białowieskiej (715 osobników w końcu 2020), ponadto dzikie żubry w Polsce spotkać można w Bieszczadach (707 zwierząt w końcu 2020), Puszczy Knyszyńskiej, Puszczy Boreckiej (128 żubrów w końcu 2020), w rejonach Mirosławca, Drawska Pomorskiego oraz Człopy w województwie zachodniopomorskim, a także w okolicy Trzcianki i Obrzycka w województwie wielkopolskim. 30 maja 2019 r., Prorektor ds. Nauki prof. dr hab. Marian Binek w imieniu Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie oraz Dyrektor Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych Tomasz Zawiła-Niedźwiecki podpisali umowę na dofinansowanie projektu „Kompleksowa ochrona żubra w Polsce”, przewidzianego na lata 2019–2023, na kwotę 34 mln zł.
W zamkniętych hodowlach w Polsce w końcu 2020 żyło 201 żubrów (77 samców i 124 samice): w ośrodkach hodowli żubrów, zagrodach pokazowych i w ogrodach zoologicznych. Rozważane są kolejne lokalizacje, w których możliwe jest zasiedlenie żubrów (Puszcza Romincka, Puszcza Piska, Puszcza Napiwodzko-Ramucka oraz Beskidy).
W pierwszej połowie lat 70. w Bieszczadach bytowało ok. 800 żubrów. To potężne stado zostało następnie znacznie przetrzebione przez epidemię gruźlicy, którą przetrwało ok. 50 osobników. Populacja ta z czasem ponownie znacznie wzrosła. W 2012 roku w Balnicy stwierdzono u jednego z bieszczadzkich żubrów nietypowe zachowanie (m.in. był agresywny w stadzie, uderzał łbem o drzewa). W następnym roku został wyeliminowany ze stada. Stwierdzono wówczas u niego telazjozę – chorobę powodowaną przez nicienie z rodzaju Thelazja. Pasożyty żyjące w gałce ocznej przeżuwaczy powodują u nich ślepotę, zaburzenia ruchu i w konsekwencji śmierć. W następnych latach stwierdzono tę chorobę u kilkunastu padłych w Bieszczadach żubrów, a istnieją obawy, że była przyczyną śmierci szeregu innych osobników.
Przy drodze wojewódzkiej nr 689 łączącej Białowieżę z Hajnówką działa Rezerwat Pokazowy Żubrów Białowieskiego Parku Narodowego. Od końca lat 70. funkcjonuje Zagroda Pokazowa Żubrów w Wolińskim Parku Narodowym koło Międzyzdrojów.
W 2008 roku w Pszczynie powstała Pokazowa Zagroda Żubrów, w której na blisko 10 hektarach poza żubrami są obecne także muflony, jelenie, daniele i sarny. 17 maja 2012 roku Pokazową Zagrodę Żubrów otwarto w Bieszczadach w miejscowości Muczne w gminie Lutowiska. Na 9 hektarach przebywało wówczas 18 żubrów (3 ze Szwajcarii, 7 z Niemiec, 3 z Belgii, 3 ze Szwecji i 2 sprowadzone z Francji).
5 kwietnia 2018 w Puszczy Augustowskiej utworzono nowe wolno żyjące stado żubrów (pięć krów i dwa byki), w końcu 2020 liczyło one 17 osobników.
W 2021 powstały nowe wolne stada żubrów – w Lasach Janowskich oraz w Puszczy Rominckiej.