Kania czarna, kania brunatna (Milvus migrans) – gatunek dużego ptaka z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae), zamieszkujący Eurazję, Afrykę i Australazję.
Obie płci ubarwione jednakowo. Grzbiet ciemnobrunatny, może robić wrażenie czarnego, ale nigdy rudego; spód nieco jaśniejszy. Głowa jaśniejsza od tułowia, drobno kreskowana. Ogon nieznacznie wcięty (w przeciwieństwie do kani rudej, której ogon jest mocno rozwidlony i dłuższy) – brunatny i drobno prążkowany. Dziób żółty z czarną końcówką, nogi żółte. Na pokrywach naskrzydłowych widać rozjaśnienia, które w locie widać jako jasne pasy na wierzchu skrzydeł. Od spodu są szare i pola na częściach skrzydłowych są słabo skontrastowane. W porównaniu z kanią rudą ma ciemniejsze upierzenie i relatywnie mniejsze skrzydła.
W locie kania czarna trzyma skrzydła płasko rozłożone i stale porusza ogonem na boki. Wcięcie w ogonie widać tylko w czasie lotu czynnego. Jednak gdy szybuje i sterówki są rozłożone na boki – nie widać go. Lata zwinnie, manewruje też palczasto zakończonymi skrzydłami.
Wielkością dorównuje myszołowowi, choć jest od niego smuklejsza i ma dłuższe skrzydła. Od kani rudej jest mniejsza.
Obok kań rudych należą do najbardziej społecznych ptaków szponiastych. Mogą tworzyć wspólnie duże grupy razem polujące i udające się na sen.
Wyróżnia się najszerszym zasięgiem wśród ptaków szponiastych. Zamieszkuje w zależności od podgatunku:
Taksony o niepewnej pozycji systematycznej, czasami wyodrębniane w osobny gatunek Milvus aegyptius:
Preferuje brzegi lasów liściastych i mieszanych w pobliżu bagien i otwartych wód oraz przestrzeni, zwłaszcza dolin rzek. Większe skupiska kań czarnych widuje się nad wysypiskami śmieci lub w okolicach, gdzie roi się od mrówek i termitów. Ptak ten potrafił dostosować się do rozmaitych środowisk od półpustyń, obrzeży lasów tropikalnych po wybrzeża mórz i centra metropolii. Gdy warunki są ku temu korzystne, mogą tworzyć spore zagęszczenia w lokalnych populacjach. Tworzenie stad wynika zatem z towarzyskości tego ptaka. Poza sezonem lęgowym związane są z terenami, gdzie znajdują obfitość pokarmu. Nocują stadnie na drzewach.
Drobne kręgowce: gryzonie, ptaki, również gady, płazy, ryby (zwykle martwe lub ranne, a zwłaszcza ryby małych rozmiarów), ale też owady i dżdżownice. Chętnie żywi się padliną, najczęściej chorymi i śniętymi rybami zbieranymi często z powierzchni wody lub z brzegów zbiorników. Korzysta też z odpadków wyrzucanych przez rybaków oraz ubojnie. Może też polować na inne ptaki szponiaste. Dochodzi też do nękającego wydzierania ofiar innym gatunkom szponiastym. Zdobycz łapie na terenach otwartych i nad wodami.
Po skojarzeniu się pary kań samica trzyma się przez cały czas okolic gniazda, samiec przynosi jej pokarm. To ptaki typowo monogamiczne, więc więzi łączące partnerów mogą pozostawać trwałe przez wiele sezonów.
Ulokowane w rozwidleniach bocznych konarów w koronach drzew, zwykle liściastych, w pobliżu wody. Gniazdo składa się z gałęzi, a wyścielone jest trawą i odpadkami napotkanymi w pobliżu, jak szmaty, papier czy sierść. Okres lęgowy zaczyna się w kwietniu. Budową zajmuje się głównie samiec.
W ciągu roku wyprowadza jeden lęg. W klimacie umiarkowanym jaja składa w kwietniu lub maju. Zazwyczaj 2–3, wyjątkowo 4. Jaja są białe z brązowymi lub rdzawymi plamami.
Jaja wysiadywane są przez okres około 30 dni przez obydwoje rodziców, choć głównie przez samicę. Pisklęta – gniazdowniki – opuszczają gniazdo po około 45 dniach, po 6 tygodniach od wyklucia są już lotne. Gdy na danym terenie jest dużo pokarmu, to w okresie lęgowym tworzą kolonie, np. w Europie Środkowej w dolinie Renu.
Jest to jeden z najpospolitszych ptaków szponiastych świata, być może najpospolitszy. W 2015 roku liczebność światowej populacji szacowano na 1,0–2,5 miliona dorosłych osobników (dotyczy populacji w szerszym ujęciu systematycznym, obejmującym podgatunki afrykańskie aegyptius i parasitus).
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje kanię czarną za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny. Od 2020 roku IUCN traktuje kanię egipską (podgatunki aegyptius i parasitus) jako odrębny gatunek. Zalicza ją do kategorii najmniejszej troski, a trend jej liczebności uznaje za spadkowy.
W Polsce objęta ochroną gatunkową ścisłą, wymaga ochrony czynnej. Wokół gniazd kań czarnych obowiązuje strefa ochronna: przez cały rok w promieniu do 100 m, a okresowo (od 1.03 do 31.08) – w promieniu do 500 m od gniazda. Na Czerwonej liście ptaków Polski została sklasyfikowana jako gatunek bliski zagrożenia (NT – Near Threatened).
Kaniom czarnym grozi niszczenie naturalnych siedlisk, przede wszystkim dolin rzecznych, nad którymi szukają pokarmu. Tracą swe tereny lęgowe również przez wyrąb starych drzew w pobliżu wód, likwidację zabagnień i zadrzewień. Negatywnie też wpływa na nie rozwój rolnictwa. Na wielu stanowiskach notuje się spadki ich liczebności.
