Pancernik większy (Dasypus kappleri) – gatunek ssaka z rodziny pancernikowatych, liczący od 2 do 3 podgatunków, największy współczesny jej przedstawiciel. Wyróżnia się piątym palcem dłoni oraz budową pancerza okrywającego głowę i staw kolanowy. Zamieszkuje wilgotne lasy nizinne dorzecza Amazonki i Orinoko. Zygota niekiedy dzieli się na dwa zarodki. Spożywany przez miejscową ludność, jednak nie zagraża mu wyginięcie.
Nocny tryb życia – pojęcie określające zachowanie zwierząt, które śpią w ciągu dnia, zaś okresem ich największej aktywności jest noc. P...
Entomofag, owadożerca – zwierzę lub rzadziej roślina odżywiające się owadami – zarówno larwami, poczwarkami, jak i dorosłymi owadami. Entomo...
Lą
LądoweŻyworodność, żyworództwo, wiwiparia – rodzaj reprodukcji polegający na tym, że komórki jajowe zapładniane są w obrębie dróg rodnych sami...
Nora – podziemna kryjówka zwierzęca, jama mająca zaspokoić elementarną potrzebę schronienia, będącą biologicznie ukształtowanym warunkiem ...
G
zacznij od...Pancernik większy jest największym współczesnym przedstawicielem pancernikowatych. Głowa i ciało mają od 51 do 58 cm długości, średnio 54,32 (±2,22) cm, w Gujanie 55,7 (±2,5) cm, z czego na głowę przypada 14,5 (±0,7) cm. Odległość nosowo-kłykciowa wynosi 12,34 (±0,45) cm. Ogon na długość od 33 do 48 cm, średnio 40,61 (±4,56) cm, w Gujanie 40,0 (±0,3) cm. Długość ucha wynosi między 4,8 a 5,5 cm, średnio 5,05 (±0,31) cm, stopy – od 11 do 13,5 cm, średnio 11,99 (±0,84) cm. Wysokość w ramionach wedle danych z Gujany średnio 29,1 (±1,9) cm. Masa ciała zawiera się w przedziale 8,5 do 10,5 kg, a nawet 10,6 kg, czyli znacznie więcej, niż u innych przedstawicieli pancernikowatych. Dla porównania pospolity pancernik dziewięciopaskowy waży 3–6 kg, a pancernik nizinny tylko 1–2 kg. Czyni to pancernika większego największym przedstawicielem rodzaju pancernik wśród obecnych pancernikowców, ustępuje jedynie zębolicie olbrzymiej.
Poza wielkością do cech wyróżniających pancernika większego spośród przedstawicieli swej rodziny należy budowa pancerza okrywającego głowę (cephalic shield) bez dobrze wyodrębnionego tylnego płata (posterior lobe), a także kończyn. W obrębie czaszki gatunek można poznać po skrzydłowej, autorzy wspominają też wydatny grzebień podniebienny. Uwagę zwraca również długi pysk, mierzący 62–67% długości głowy. Spośród innych pancerników jedynie pancernik włochaty może się z nim równać długością pyska. W środku znajdują się rosnące całe życie zęby o wysokich koronach (euhypsodontyczne), podczas wyżynania się stożkowe, potem raczej eliptyczne, niezróżnicowane, przypominające trzonowce (tzw. molariform). W szczęce i w połówce żuchwy jest ich po 8.
Ciało pokrywa pancerz zbrojny w osteodermy pokryte skórnymi łuskami. Jego pancerz ma 7–8 wolnych pasków, choć pojedynczy autorzy wspominają o 9. 7 pasków występuje też zwykle na pancerzu pancernika siedmiopaskowego. Czwarty z nich liczy 56,4 (±2,9) osteodermów, zakres 51–62. Długość ustalonego osteodermu 16,9–18,9 mm, szerokość 5,1–7,6 mm, w przypadku ruchomego wymiary te wynoszą 8,1–12,1 mm i 5,5–7,3 mm. Zwierzę wyróżnia się ostrym brzegiem przednim tarczy łopatkowej o 8 otworach i gładkimi, jednorodnymi, spłaszczonymi łuskami tarczy miednicznej o 7–18 otworach. Pancerz ma barwę szarawą czy brązowawoszarawą, niekiedy grzbiet jest ciemniejszy, a bokiem biegnie jaśniejszy pasek. Ciało kończy ogon, grubszy u podstawy i coraz cieńszy dystalnie, ostro zakończony, chroniony pierścieniami osteodermalnymi i kilowatymi łuskami położonymi proksymalnie. Występuje 7 kręgów szyjnych, 9 piersiowych, 5 lędźwiowych, 8 krzyżowych i 18 ogonowych. Samica ma 4 sutki pachwinowe. Samiec dysponuje tępo zakończonym prąciem, czym różni się od większości przedstawicieli swego rodzaju.
O ile większość Dasypodidae ma kończyny przednie czteropalczaste ze szczątkową piątą kością śródręcza, a tylne pięciopalczaste, pancernik większy ma dłoń z piątym palcem. Natomiast w przypadku kończyny tylnej odróżnia się powiększonymi łuskami nad stawem kolanowym. Ma też mierzącą 17 mm ostrogę. Kość ramienna mierzy 7,87 (±0,22) cm, kość łokciowa 9,27 (±0,36) cm z wyrostkiem łokciowym mającym 3,67 (±0,21) cm. Kość udowa ma 10,49 (±0,21) cm, podudzie ma 8,95 (±0,07) cm z wymiarem poprzecznym 3,32 (±0,02).
Podgatunki D. k. pastasae i nominatywny D. k. kappleri nie różnią się istotnie, aczkolwiek ten drugi ma nieco większe osteodermy. Ma on także lepiej rozwinięty grzebień karkowy.
Jak większość szczerbaków, pancernik większy słabo utrzymuje temperaturę ciała. W efekcie jest ona niższa niż u większości ssaków, około 35 °C. Wedle badań nad pancernikiem dziewięciopaskowym pancerz, chroniący przed drapieżnikami, łatwo przewodzi ciepło, narażając zwierzę na istotne jego straty, w przeciwieństwie do uszu i ogona.
Podgatunek nominatywny występuje wyłącznie na tarczy Gujany (Gujana, Surinam, Gujana Francuska). D. k. pastasae spotykany jest od wschodnich Andów w Kolumbii, w Ekwadorze, Peru i w Wenezueli, przez tereny leżące na południe od Orinoko do zachodniego zlewiska Amazonki w Brazylii i północno-zachodniej Boliwii. Natomiast D. k. beniensis zasiedla niziny na terenie Brazylii i Boliwii w Amazonii. Zasięg występowania liczy około 6 milionów km², dokładniejsze dane podają 5,5 miliona. Wydaje się, że nie zmniejsza się on obecnie. Tereny zamieszkiwane przez zwierzę leżą na wysokości od 200 do 1250 m, aczkolwiek niektórzy autorzy podają jako dolną granicę 120 m.
Skamieniałości tego gatunku znaleziono w Rio Grande do Sul.
Siedliskiem pancernika większego są nizinne lasy tropikalne porastające dorzecza Amazonki i Orinoko. Na terenach sawannowych spotykany jest jedynie w kępach drzew. Potrzebuje wilgotnej gleby, w której drąży jamy. Dlatego preferuje okolice strumieni czy bagien. Nie radzi sobie w siedliskach zmodyfikowanych przez człowieka, zanika w otoczeniu ludzi. Uważany jest za wskaźnik jakości środowiska.
Pancernik większy nie ma wyspecjalizowanej diety. Jest owadożercą, o czym świadczą badania zawartości żołądków oraz rozmowy z miejscową ludnością z terenów, które zamieszkuje. Z kolei nadania anatomiczne wskazały na obecność żuchwy silniejszej, niż można by tego było oczekiwać po zwykłym owadożercy, wskazują one raczej na wszystkożerność. Konsumuje chrząszcze, pluskwiaki, zwłaszcza ziemikowate, pajęczaki, dżdżownicowate, wije. Niektóre stwierdzenia mówią o płazach beznogich. Nie brakuje też pokarmu roślinnego, jak nasiona, owoce. Różni się tym od niektórych swych krewnych wyspecjalizowanych w myrmekofagii. Pożywienia poszukuje, orząc ściółkę nosem i rozgrzebując ją przednimi kończynami. W tunelach pomaga sobie ostrogami na tylnych łapach.
Drapieżniki polujące na to zwierzę to puma, jaguar, pakożer leśny, hirara, kajman czarny, anakonda zielona. Zaniepokojony, pancernik większy wydaje z siebie zapach piżma, opisywany przez badaczy jako niemiły.
Wiedza o chorobach i pasożytach pancernika większego daleka jest od kompletnej. Doniesienia wymieniają kleszcze Amblyomma auricularium, Amblyomma parvum i Amblyomma cajennense, pluskwiaki Panstrongylus geniculatus, muchówki Phlebotominae, a wśród pasożytów wewnętrznych Babesia i Trypanosoma cruzi.
Prawdopodobnie nie ma większych zagrożeń dla istnienia gatunku. Lokalnie zagraża mu deforestacja, jako że nie radzi sobie na terenach otwartych. Na pancernika większego poluje się dla mięsa. Nie bardzo wiadomo, jak wpływa to na jego populację. Służy też celom rzemieślniczym i lokalnej medycynie, ale i celom komercyjnym. Polują nań choćby Guaraní-Isosenõ, Kayapó, Maroonowie czy Matse. Nie nadają się na niego typowe pułapki, z których ucieka, łapie się go w sieci. Trend populacyjny nie jest znany. Zagęszczenie populacji wydaje się niewielkie. Badania z Perudały dały wynik 0,11/km², te z Gujany wskazują na 0,17/km², z Brazylii 0,32/km², a w stanie Pará nawet 8/km².
