Obie płci ubarwione jednakowo. W szacie godowej upierzenie czarne z wyjątkiem białych pokryw na- i podskrzydłowych, widnieją jako błyszcząca biała plama. Ubarwienie jest charakterystyczne, bo żaden inny ptak morski nie ma tak czarnego upierzenia. Dziób czarny, spiczasty, o jaskrawoczerwonym wnętrzu. Nogi również jaskrawoczerwone. Podobnie jak inne alki ma je osadzone daleko w tyle, a duże stopy mają błonę pławną. W szacie spoczynkowej upierzenie brudnobiałe, z ciemniejszym prążkowaniem na grzbiecie. Brzuchy mają białe, również tego koloru jest dobrze widoczne lusterko na skrzydłach. Od lipca do listopada wierzch ciała staje się coraz jaśniejszy, z tyłu biały z ciemnym prążkowaniem. Ogon i skrzydła pozostają czarne. Podobnie do dorosłych w szacie spoczynkowej wyglądają osobniki młodociane, ale są nieco ciemniejsze i bardziej brązowe. Pole skrzydłowe mają bardziej plamiste.
Nurnik zamieszkuje skaliste wybrzeża oceanów Arktycznego, Atlantyckiego (wliczając Morze Bałtyckie) i skrajnie północnego Spokojnego – arktyczne wyspy, północ Europy, Azji i Ameryki Północnej. W Europie gniazduje na wybrzeżach Islandii, Irlandii, Wielkiej Brytanii, Danii (i należących do niej Wysp Owczych), Norwegii, Szwecji i Rosji, skrajnie nielicznie w Estonii. Jest to ptak częściowo wędrowny. Zimę spędza często w pobliżu obszarów lęgowych, oprócz akwenów, gdzie woda zamarza. Niektóre populacje odlatują nad niemieckie wybrzeża oraz południowe części Wielkiej Brytanii, pojedyncze osobniki docierają do francuskich wybrzeży.
W Polsce regularnie, ale nielicznie zimuje na wybrzeżu. Populację zimującą w kraju w latach 2013–2018 oceniano na 20–200 osobników.
Lęgnie się na skalistych wybrzeżach morskich (u ich podnóży) oraz wyspach, w norach i na niszach. Zajmuje też tereny nisko położone, a na ptasich wyspach zajmuje ich dolne partie. Zimuje na płytkich wodach przybrzeżnych, zwykle blisko lęgowisk, czasem w pobliżu portów rybackich.
Nurnik jest mniej towarzyskim ptakiem niż pozostałe alki. Gdy pływa po wodzie, ma podniesioną głowę. Poza tym dobrze nurkuje. Podczas lotu, głównie nad wodą, szybko macha skrzydłami, których ciemny spód jest dobrze widoczny. Gdy lecą, słychać furkoczący ruch lotek. W powietrzu widać też na skrzydłach dobrze błyszczące lusterko. Trudno jest go zauważyć na otwartym morzu.
Gdy wysiaduje jaja, wydaje łagodne pogwizdywania, gwiżdżące powtarzane okrzyki podobne do cykania świerszcza, a czasem słychać i trele.
Głównie drobne ryby, po które nurkuje w płytkich zbiornikach przybrzeżnych, a także skorupiaki, mięczaki, robaki, owady i rośliny.
Na lęgowiskach pojawiają się w marcu, choć zależy to od warunków pogodowych wczesnej wiosny. Zanim przystąpią do lęgów i zakładania gniazd zbierają się na morzu blisko nadbrzeżnych skał, gdzie w formie zabawy w wodzie i pod nią prezentują swe białe lusterka na skrzydłach i czerwone nogi. Samce w czasie wiosennych toków rozdziewają dziób tak szeroko, że widać ich żółtopomarańczowe gardło. Przeważnie co roku związują się z tymi samymi partnerami.
Gniazdo przeważnie lokuje na półkach skalnych. Gniazdo stanowi szczelina skalna lub jamka pod kamieniami lub skałami. Jaja jednak leżą na nagim podłożu. Jedyną wyściółką mogą być pokruszone muszelki. Przeważnie ptak ten lęgnie się w odosobnieniu lub w małych koloniach. Do wybranego miejsca gniazdowania przywiązuje się przez wiele lat.
W ciągu roku od połowy maja do połowy czerwca wyprowadza jeden lęg, składając 1–2 szarawe lub brunatnawe jaja w ciemne kropki, o wymiarach 59×40 mm. Mają stożkowaty kształt, więc tocząc się wokół swych ostrych końców, mogą utrzymać się na spadzistościach.
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje nurnika za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, wstępnie obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 0,4–1,5 miliona dorosłych osobników. Ogólny trend liczebności populacji nie jest znany; w Ameryce Północnej liczebność tego ptaka rośnie, a w Europie spada.
W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej.
