De driedoornige stekelbaars (Gasterosteus aculeatus) is een kleine vis die inheems is in de gematigde zone van het noordelijk halfrond. De stekelbaars komt voor in zoet water, brak water en zeewater.
De stekelbaars is niet verwant aan de baars maar meer aan zeepaardjes en zeenaalden.
In
InsectenetersEen insectivoor is een insectenetend dier of plant. Insectivoor is een term uit de ecologie. Insectivora is een verouderde term uit de systematiek ...
Pl
PlanktivoorEen planktivoor is een aquatisch organisme dat zich voedt met plankton, waaronder zoöplankton en fytoplankton.
Vl
Vleesetende dierenEen carnivoor of vleeseter is in de ecologie een willekeurig organisme dat uitsluitend dierlijk weefsel als voedsel gebruikt. Dit weefsel kan zowel...
Ei
EierleggendOviparie is het verschijnsel dat dieren zich voortplanten door middel van het leggen van eieren. Anders dan bij vivipare (levendbarende) dieren ont...
Po
PolygynieT
begint metDe driedoornige stekelbaars is een klein visje met een erg smalle staartwortel, een spitse bek en een zijdelings afgeplat lichaam dat vaak voorzien is van beenplaten.De vis is zilverkleurig met zwarte vlekken op de flanken. In de paartijd krijgt het mannetje een vuurrode buik en keel en de ogen worden een sterk iridiserend blauwgroen.De vis heet driedoornig, maar er komen exemplaren met meer en met minder stekels voor.
Aan het aantal beenplaten op de flanken kan de levenswijze van de stekelbaars worden afgelezen:
Binnen het grote verspreidingsgebied worden zeer veel niet kruisende populaties onderscheiden, die wellicht ook als soort aangemerkt kunnen worden.
Oppervlakkig gezien lijkt de driedoornige stekelbaars wel wat op de tiendoornige stekelbaars. De tiendoornige stekelbaars is spoelvormig en niet zijdelings afgeplat. De kleur is meer groengrijs dan zilverachtig en hij heeft ongeveer tien kleine rugstekels.
In zee komt ook de zeestekelbaars voor, maar dat is een zeldzame verschijning die is verdwenen samen met zijn biotoop, de zeegrasvelden. In 2005 is door het NIOZ nog één exemplaar in een fuik gevangen. Deze fuik wordt al decennialang elke dag gelicht, zodat dit duidelijk een dwaalgast betrof. De zeegrasvelden in de Waddenzee zijn nooit teruggekeerd nadat ze verdwenen door een ziekte, doordat de heldere gedeelten zijn verdwenen na de aanleg van de afsluitdijk. Bij deze zeer langgerekte soort is de gelijkenis met de zeenaald veel duidelijker.
De stekelbaars heeft een circumpolaire verspreiding. In Europa is de verspreiding wat onregelmatig, maar in het algemeen wel gebonden aan de kust. In Zuidoost-Europa zijn veel gebieden waar de driedoornige stekelbaars ontbreekt. Ook in Centraal Spanje ontbreekt de driedoornige stekelbaars.
De stekelbaars leeft buiten het broedseizoen in flinke scholen, maar in het broedseizoen wordt het mannetje territoriaal. Hij maakt op de bodem een nest dat hij van kleine plantendelen aan elkaar kleeft met spiggine, een stof die in de nieren wordt geproduceerd.Andere mannetjes in het territorium worden herkend aan hun rode buik en worden meteen verjaagd.Rijpe vrouwtjes, herkenbaar aan de opgezwollen zilverachtige buik, worden betrokken in een baltsspel dat zeer uitgebreid is bestudeerd door de Nederlandse nobelprijswinnaar Niko Tinbergen. De bekende romanschrijver Maarten 't Hart heeft dit onderzoek in Leiden voortgezet en ook hij heeft daar een boek over gepubliceerd.
Het vrouwtje wordt in het nestje geleid door de bewegingen van de man, als ze in het nestje ligt wordt ze door stootbewegingen van de man naar de staartwortel van het vrouwtje ertoe aangezet de eieren af te staan. Vervolgens zwemt het mannetje door het nestje en bevrucht de eitjes. Als het wijfje eenmaal haar eieren heeft gelegd kijkt ze er niet meer naar om.
Het mannetje verzorgt de eieren door met de borstvinnen van tijd tot tijd zuurstofrijk water toe te voeren. Dit nest wordt door het mannetje bewaakt totdat de eitjes uitkomen.
De stekelbaars is een echte zichtjager en heeft een dieet van kleine waterdiertjes, zoals muggenlarven, watervlooien, nimfen van eendagsvliegen, visbroed etc.
Gezien zijn massale aanwezigheid geniet de stekelbaars geen speciale bescherming. Zoals uit het voorbeeld van de anadrome stekelbaars blijkt, kan de soort wel serieus achteruitgaan als de trekbeweging wordt belemmerd. Internationaal gezien kunnen ook interessante ondersoorten in meren verdwijnen door de introductie van snoek. Juist bij talrijke dieren moeten populaties toch goed in de gaten gehouden worden, want een afname kan belangrijke ecologische gevolgen hebben.
