Mensenhaai
De witte haai (Carcharodon carcharias), ook wel mensenhaai, is de grootste roofvis ter wereld en de enige nog levende soort uit het geslacht Carcharodon.
De witte haai heeft een massief, spoelvormig lichaam en een stompe snuit. De bek is breed en heeft karakteristieke driehoekige tanden met gezaagde randen. De eerste rugvin is zeer lang en hoog. De borstvinnen zijn breed en sikkelvormig. De staartsteel heeft een lange kiel. De staartvin is sikkelvormig, met vrijwel gelijke lobben. Op de rug is hij blauwgrijs van kleur, de flanken zijn lichter. Er is een scherpe overgang naar de witte buik. Het kleurenpatroon van de witte haai is kenmerkend voor countershading: een vorm van camouflage waarbij de schaduwwerking herkenning van de haai bemoeilijkt. Van opzij gezien vervagen zijn contouren. Van bovenaf is hij lastiger te onderscheiden van het donkere dieper water, van onderaf van het lichtere wateroppervlak.
De maximale lengte en het gewicht van de witte haai wordt in de media soms overdreven. Dit is te wijten aan waarnemingen die later onjuist bleken te zijn, zoals een exemplaar uit Port Fairy (Australië) dat een lengte van 11 meter zou hebben bereikt. Na een latere vergelijking met de geconserveerde schedel bleek dat de haai een lengte van ongeveer 5 meter moet hebben gehad.De witte haai wordt gemiddeld ongeveer 4 tot 5 meter lang en zo'n 680 tot 1100 kilo zwaar. De maximale afmetingen zijn ongeveer 5 tot 6 meter en het maximale gewicht bedraagt ongeveer 2000 kilo.
De maximaal vastgestelde levensduur van de witte haai loopt in diverse studies ver uiteen. Ouder onderzoek stelde de leeftijd van het oudste exemplaar vast op 23 jaar. Later onderzoek kwam uit op een leeftijd van 73 jaar voor de oudste haai.
De witte haai heeft een kosmopolitische verspreiding met een sterke voorkeur voor kustwateren van de gematigde zones. Alleen de koude wateren rondom de polen worden gemeden. Hij heeft een voorkeur voor wateren in de buurt van kolonies van zeeleeuwen, zoals de zuidkust van Australië, de zuidkust van Afrika en sommige eilanden langs de westkust van Noord-Amerika. In Europa komt de haai voor in de Middellandse Zee voornamelijk rond Italië, de Franse kust van de Languedoc en rondom de grotere eilanden, en verder oostelijk tot in de Adriatische Zee (zij het sporadisch), daarnaast in de Golf van Biskaje (ook langs de Franse kust tot aan de punt van Bretagne). Er is één niet bevestigde waarneming van een witte haai in de Noordzee, nabij een olieplatform. Het leefgebied bestaat voornamelijk uit kustwateren, tot op een diepte van 1000 meter.De witte haai wordt weinig waargenomen. Mede doordat de jachtgebieden afgelegen zijn, kan men de soort moeilijk bestuderen in zijn natuurlijke omgeving. Door gerichte commerciële bevissing en het sportvissen op deze haai, staat de soort op de Rode Lijst van de IUCN als kwetsbaar.
Witte haaien kunnen grote afstanden afleggen, zo heeft men door het plaatsen van merktekens en satellietzendertjes kunnen vaststellen. Zo zijn bijvoorbeeld witte haaien van het eiland Isla Guadalupe in Mexico gesignaleerd bij de Faralloneilanden van Californië en zelfs op een afstand van 3800 kilometers in Maui, Hawaï.
Het dier moet constant blijven zwemmen om zijn zuurstoftoevoer via de kieuwen op peil te houden. In baaien waar de golven het water zeer zuurstofrijk maken, kan het dier voldoende zuurstof opnemen zonder te zwemmen.
Een volwassen exemplaar jaagt voornamelijk op grote prooien. Lievelingskostjes zijn tonijn, makreelachtige vissen en zwaardvissen. Af en toe worden echter ook zeeroofdieren als zeehonden en zeeleeuwen, dolfijnen of kleinere haaien gegeten. De haai jaagt meestal alleen, maar wanneer er een bloedspoor in het water drijft, kunnen meerdere haaien samen toestromen. Hij jaagt door ineens, vanuit het niets, op de prooi af te zwemmen. De witte haai heeft zeer gevoelige geurzintuigen en ruikt een druppel bloed in 4,6 miljoen liter zeewater. Wat hij eet hangt af van de watertemperatuur en de prooien die er op dat moment aanwezig zijn. Hij kan lange tijd zonder voedsel.
Het dieet van de witte haai verandert als hij ouder wordt. Jonge haaien van circa 2-3 meter lang eten voornamelijk vis, terwijl oudere haaien van ca. 4 meter lang grotere dieren zoals zeehonden en zeeleeuwen aanvallen. Ze worden vaak gesignaleerd in de buurt van robbenkolonies, waar ze zowel op jonge als volwassen dieren jagen. Bij de aanval benadert de witte haai zijn prooi van onderaf (het kan gaan om een verticale of horizontale benadering), bijt toe en trekt zich dan weer terug.Een bekend jachtgebied van de witte haai is Seal Island, False Bay in Zuid-Afrika.Uit onderzoek hier verricht is gebleken dat de haai meestal in de vroege ochtend jaagt op de daar aanwezige robben en dan het grootste succespercentage heeft (ongeveer 50%).
De witte haai is eierlevendbarend. De haai produceert wel eitjes, maar deze komen in het moederlichaam uit en de jongen groeien nog een tijd door voor ze geboren worden. Na een jaar zijn ze al twee meter lang. De broedplaats van de populatie van grote witte haaien in de Noord-Atlantische Oceaan ligt in de wateren voor het Amerikaanse Long Island, meer bepaald in de omgeving van Montauk.
De witte haai is een beschermde diersoort in de wateren rond Australië, Zuid-Afrika, Namibië, Israël, Malta en de Verenigde Staten. De wetgeving is streng, maar de handhaving is problematisch omdat er een lucratieve zwarte markt bestaat voor de kaken, tanden en vinnen van de witte haai. In sommige landen zoals Australië is de handel in producten afkomstig van de witte haai verboden. In 2000 mislukte een poging tot het instellen van een internationaal handelsverbod in het kader van CITES. Wel is de witte haai opgenomen in een internationaal verdrag ter bescherming van trekkende dieren (CMS) en staat de soort op de Rode Lijst van de IUCN als kwetsbare soort.
Uit de periode van 1580 tot 2008 zijn er 244 niet uitgelokte aanvallen bekend, waarvan 65 met dodelijke afloop volgens de ISAF.Samen met de stierhaai en de tijgerhaai behoort de witte haai in dat opzicht tot de gevaarlijkste haaiensoorten. De kans op een aanval door een witte haai is overigens nog steeds klein, en de mens behoort niet tot zijn natuurlijke prooien.De angst voor, en het gevaar van, de witte haai is mede een gevolg van boeken en sensationele films, waarvan Jaws (1975) wellicht de bekendste is. De witte haai jaagt niet actief op mensen, maar verwart soms surfers met prooidieren als zeehonden. Bijna 75% van alle confrontaties tussen mens en witte haai eindigt zonder dodelijke afloop, al kunnen de gevolgen ingrijpend zijn, van diepe vleeswonden tot amputatie van ledematen.
