Kukułka czubata (Clamator glandarius) – gatunek średniej wielkości ptaka wędrownego z rodziny kukułkowatych (Cuculidae), zamieszkujący południową Europę, Bliski Wschód i Afrykę. Nie wyróżnia się podgatunków. Nie jest zagrożony.
Wysmukłe ciało, wyraźny czubek na głowie i wyraźnie schodkowany ogon z białym obrzeżeniem. Czubek, wierzch i boki głowy szare, szyja i pierś żółtawobiałe, wierzch ciała rdzawooliwkowy z białymi plamkami. Spód ciała zawsze jednobarwny – biały, na szyi i gardle ochrowy nalot. Z daleka dorosły ptak jest szary, a młody ma ciemniejsze ubarwienie – szyja i pierś są bardziej pomarańczowożółte, a lotki I rzędu rdzawobrązowe.
W spoczynku przypomina srokę, ale w porównaniu z jej ciężkim lotem kukułka czubata dużo lepiej przemieszcza się w powietrzu. Wśród leśnych gałęzi i zakrzaczeń porusza się lekko, szybko i bez przeszkód.
Zamieszkuje Półwysep Iberyjski, południową Francję, zachodnie Włochy, Chorwację, południe Półwyspu Bałkańskiego, Bliski Wschód (w tym Azję Mniejszą), Afrykę Północną i Subsaharyjską (na południe od Sahary). Niezbyt często można ją spotkać w innych częściach Europy Zachodniej i Środkowej. Zimuje głównie w Afryce; regularnie, ale w niewielkiej liczbie także na południu Hiszpanii.
Była notowana w Polsce raz w 1986, jednak obserwacja ta została w 2013 zakwestionowana, a gatunek usunięto wówczas z listy krajowej awifauny.
Świetliste lasy liściaste, tereny otwarte o pojedynczych krzewach, parki i aleje. Zamieszkuje niższe szerokości geograficzne – tereny z piniami i dębami korkowymi podobne do sawanny, wrzosowiska z wysokimi krzewami, zarośla oliwne, ale i obrzeża osiedli, wokół których znajdują się parki.
Mimo swej nazwy rodzajowej i spokrewnienia odgłosy tego gatunku nie przypominają w ogóle kukania kukułki zwyczajnej. Podobne są bardziej do skrzeczenia (określanego czasem szczekaniem) sroki. Terytorialny śpiew samca to głuche, opadające „ki-u”. Szorstkie odgłosy przypominają „kakakarrkarr”. Zawołanie ostrzegawcze zbliżone jest do głosu wrony – „krak”.
Duże owady i ich larwy, mniejsze kręgowce. Dieta obu kukułek – zwyczajnej i czubatej – jest podobna, choć ta druga łapie większe stawonogi, a jej pisklęta w gnieździe karmione są szczątkami upolowanych kręgowców.
Gdy wrócą z zimowisk, przylatują najczęściej do świetlistych lasów sosnowych, gdzie szukają żywiących się sosnami, owłosionych gąsienic, które akurat wtedy wychodzą ze swych miejsc zimowania. Wśród dużych owadów łapią ważki i szarańczaki. Mogą też schwytać małe jaszczurki.
Pasożyt lęgowy, składający jaja niemal wyłącznie w gniazdach ptaków krukowatych (np. sroki, czarnowrona, kawki, kruka, wrończyka), a w Afryce również błyszczaków. Jej pisklęta wyglądają podobnie i odzywają się w zbliżony sposób do młodych gospodarza. W przeciwieństwie do kukułki zwyczajnej, pisklęta kukułki czubatej nie wyrzucają potomstwa gospodarza z gniazda, więc gospodarz wychowuje zarówno własne potomstwo, jak i pasożyta. Pisklę kukułki otrzymuje jednak więcej pokarmu niż pisklęta gospodarza, ponieważ ich wygląd (m.in. większe rozmiary ciała i wygląd wnętrza dzioba) silniej pobudzają dorosłe ptaki do karmienia niż wygląd ich własnych piskląt. Obecność kukułki w gnieździe zmniejsza sukces reprodukcyjny gospodarza.
Składa około 9–25 jaj.
Kukułka w każdym gnieździe składa kilka jaj, w przeciwieństwie do kukułki zwyczajnej (krukowate są większymi rodzicami zastępczymi i przynoszą więcej pokarmu). Jaja wysiadywane są przez okres 12 do 15 dni. W jednym gnieździe znajduje się do trzech piskląt kukułki czubatej, prawdopodobnie pochodzących od różnych samic. Pisklęta opuszczają gniazdo po około 18 dniach.
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje kukułkę czubatą za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, wstępnie obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy na rok 2015, mieści się w przedziale 3–10,5 miliona dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny ze względu na brak istotnych zagrożeń.
Z racji usunięcia kukułki czubatej z listy polskiej awifauny nie jest ona wymieniona w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt, choć jeszcze w poprzednim rozporządzeniu z 2014 roku wymieniano ją jako gatunek objęty ochroną ścisłą.
